
Visieontwikkeling en rechtvaardig leiderschap
11 februari om 17:00 tot 12 februari om 17:00

Onderzoek wat je raakt, ontdek wat je te doen staat
Rechtvaardig leiderschap draait om zelfonderzoek en visieontwikkeling. Deze leergang is voor leiders die zien dat hun organisatie tekortschiet in rechtvaardig handelen en daar iets aan willen doen. Je oefent je in ethica, het onderzoek van het goede leven, en laat je daarbij inspireren door de klassieke filosofie, mythologie en poëzie. Je spreekt niet alleen je ratio aan, maar ook je gevoel en je verbeeldingskracht. Je ervaart hoe filosofie, kunst en verhalen jou en je organisatie in beweging kunnen brengen.
Veel mensen hebben last van korte termijn-denken in de top, van een gebrek aan bondgenoten, van wegkijken door anderen of door henzelf. In de leergang onderzoek je deze en andere vormen van ongemak. Je maakt het productief, een vertrekpunt voor actie. Je scherpt je waarneming, bevrijdt je denken en verwoordt wat voor jou van waarde is. Je werkt aan de ontwikkeling van persoonlijk en rechtvaardig leiderschap, gegrond in ratio, gevoel én verbeeldingskracht. Zo kom je tot een goed onderbouwde visie. Je werft mensen voor je idee en de organisatie krijgt richting.
Met hoofddocenten Jan Ewout Ruiter en Luuk Stegmann, en gastdocenten Jos Kessels, Moïra Müller, Marthe Kerkwijk, Kiki Verbeek en Marjan Slob.
Doelgroep
Deze leergang is ontworpen voor leiders die als taak hebben hun organisatie richting te geven in rechtvaardig handelen en die zien dat hun organisatie daarin wat heeft te winnen. Het zijn veelal managers, bestuurders, vakspecialisten, adviseurs en zorgverleners die complexe processen begeleiden en veel verantwoordelijkheden hebben. Zij nemen geen genoegen met het reguliere aanbod aan managementopleidingen. Ze willen leren hoe ze duurzaam kunnen werken aan de ontwikkeling van rechtvaardig leiderschap. Zij zien dat ze een aandeel kunnen hebben in verandering en dat hun waarden daar een rol in spelen. De combinatie van zelfstandig denken met filosofie, kunst en verbeeldingskracht spreekt hen aan.
Programma
De leergang kenmerkt zich door hedendaagse toepassingen van het denken van de klassieken én door aandacht voor kunst, voor het ongezegde en verbeeldingskracht.
De leergang put uit de traditie van de klassieke Griekse filosofie met haar accent op rechtvaardigheid, praktische wijsheid, het poëtisch argument (het argument dat er in je leven het meest toe doet), het zoeken naar de juiste maat om zo het goede te doen, het belang van de gehele context onder ogen willen zien. Door gebruik te maken van film, poëzie en andere kunstvormen wordt zichtbaar wat vaak verborgen blijft. De bijeenkomsten beginnen op dinsdagmiddag om 17.00 uur en eindigen op woensdagmiddag om 17.00 uur.
Module 1: dinsdag 1 en woensdag 2 oktober 2024
Mythos en logos, een ongelijk paar
Is het regelmatig veel te ingewikkeld? Lijkt ethische reflectie taboe op jouw werk? Worstel je met het conflict tussen de letter en de geest van de wet?
In deze eerste module maken we kennis. We introduceren de tafelrede en de waarde van een dragend idee. We verkennen mythos en logos, twee belangrijke bouwstenen van de eidoskoop of het kralenspel, aan de hand van poëzie. We bekijken de opbouw van de eidoskoop. Tafelredes van de docenten.
Module 2: dinsdag 5 en woensdag 6 november 2024
Aan de kluit kent men de akker
Is linksaf net zo goed als rechtsaf? Doe je te vaak wat je niet wilt? Ben je onzeker over je motieven?
Goed leven vergt zelfonderzoek. Dat begint bij een persoonlijke ervaring. Wat betekent dat? We onderzoeken verontwaardiging als morele emotie en de betekenis daarvan. Hoe is verontwaardiging moreel te toetsen en in vorm te brengen? Aandacht voor je pitch. Tafelredes.
Module 3: dinsdag 3 en woensdag 4 december 2024
Schijn en wezen – de grotmythe van Plato
Laat je jezelf thuis als je naar je werk gaat? Durf je de kat de bel aan te binden? Heb je het idee dat je op de verkeerde plek werkt?
We onderzoeken de grotallegorie van Plato op de betekenis voor de wereld en voor onszelf. Nieuws en nepnieuws. Wat is kennis en wanneer is kennis inzetbaar? Wat is de verhouding van subjectiviteit en waarheid? Tafelredes. Gastdocent: Marthe Kerkwijk – Het gedachte-experiment.
Module 4: dinsdag 21 en woensdag 22 januari 2025
‘Het hart heeft redenen die de rede niet kent’ – Blaise Pascal
Ben je maar wat aan het doen? Doe je dingen die niet kloppen? Last van innerlijke onrust?
Je onderzoekt je persoonlijke poëtisch argument (het argument dat er in je leven het meest toe doet) in relatie met de grotmythe in je eigen leven. Wat is de rol van verbeelding in het dialectisch proces? Je onderzoekt persoonlijke waarden, hun ontstaansgeschiedenis en de wijze waarop je ze telkens opnieuw vormgeeft. Je verdiept je in het ordenen van argumenten en de bijbehorende ordeningsprincipes. Tafelredes. Gastdocent: Jos Kessels – De kracht van een idee; het appel op de held.
Module 5: dinsdag 11 en woensdag 12 februari 2025
Speelveld en tegenstem: tussen droom en daad
Mis je de vrijheid om de goede dingen te doen? Krijg je onvoldoende ruimte om tegengas te geven? Ben je in gedachten dapperder dan in de praktijk?
In deze module onderzoek je de verbinding van het poëtisch argument in het leven van alledag met de dialectiek in het speelveld. Het belang van een tegenstem, een tegenspreker: het Griekse koor. De verhouding tussen deelbelangen en het belang van het geheel. Tafelredes. Gastdocent: Moïra Müller – De actualiteit van de Griekse tragedie, het belang van de tegenstem.
Module 6: dinsdag 1 en woensdag 2 april 2025
‘Er staat niet wat er staat’
Kijkt de organisatie vaker weg dan je lief is? Hebben je collega’s niet door waarvoor ze weglopen? Worstel je met de systeemdwang?
We bespreken diverse kennisparadigma’s en schrijven een ode aan een van de kralen in de eidoskoop. We bekwamen ons in het schrijven van orakels en ervaren het orakel als prikkelend commentaar op het doorlopen onderzoeksproces. We werken met de eidoskoop onder leiding van deelnemersduo’s. Tafelredes. Gastdocent: Denker des Vaderlands Marjan Slob – Omgaan met ruimte.
Module 7: dinsdag 13 en woensdag 14 mei 2025
Wat is klaar?
Ben je verontwaardigd over hoe de dingen gaan? Ontbreekt het je baas aan moed? Wordt jouw gevoel voor rechtvaardigheid niet begrepen?
Er is ruimte voor de vraag hoe je de eidoskoop inzet in je werkomgeving. Leiderschap kan gestalte krijgen in een visie, maar ook in het begeleiden van anderen in het ontwikkelen van hún visie. Opnieuw aandacht voor je pitch, de wervende kracht daarvan en jouw praktijk. Deelnemers hebben de mogelijkheid onder begeleiding een onderdeel te verzorgen. Gastdocent: Kiki Verbeek – Het verwoorden van hetgeen er nodig is.
Terugkomdag: woensdag 5 november 2025
De leergang wordt afgerond met een eindwerkstuk: het meesterstuk. Tijdens de slotdag deel je aspecten van dit werkstuk met de groep.
In dit persoonlijke werkstuk onderzoek je iets dat je na aan het hart ligt. Je laat zien de aangereikte instrumenten te kunnen inzetten in zelfonderzoek met oog voor het geheel. De in het meesterstuk ontwikkelde inzichten zijn op enigerlei wijze inzetbaar in je leven. Het meesterstuk toont de ontwikkeling van alles waar we in de leergang naar streven: precisie, heldere verwoording, aandacht voor de juiste maat, oog voor evenwicht, voor schoonheid en voor rechtvaardigheid. De leerganger is vrij in het kiezen van een passende vorm voor het meesterstuk.
Leerdoelen
Je ontwikkelt rechtvaardig leiderschap in het klein én in het groot. In persoonlijke werkrelaties én in het handelen van een organisatie. Bij interne keuzes én als er maatschappelijke gevolgen op het spel staan. Je visie staat voor moed, maat, verstand. Je doet recht aan jezelf en aan het geheel. Je hebt oor voor het ongezegde. Je predikt niet, maar overtuigt toch. Je gezag is gebaseerd op de kwaliteit van je visie. Je weet je visie wervend te verwoorden en je wordt vaardig in het overtuigen van mensen. Je weet wat je wilt, op goede gronden. Rechtvaardig leiderschap is gebaseerd op zelfonderzoek en het ontwikkelen van een doordachte, doorleefde visie. Leerdoelen:
1. Het verwerven van inzicht in begrippen als meesterschap, het goede leven en rechtvaardigheid.
2. Het ontwikkelen van een houding: reflectief én speels, realistisch én ontvankelijk, analytisch én creatief.
3. Kennis:
a) Je maakt kennis met klassiek gedachtegoed zoals Plato’s ideeënleer en Aristoteles’ opvattingen over meesterschap en ethiek, met hedendaagse interpretaties daarvan en met de vertaling in praktisch-filosofische concepten en werkvormen.
b) Je verdiept je in de theoretische onderbouwing van de eidoskoop of het kralenspel, de zandloper, de ruit en andere moderne vormen van socratisch onderzoek.
c) Je maakt kennis met een select aantal filosofische disciplines als metafysica (wat is de werkelijkheid?), ethiek (wat is het goede?) en kentheorie (wat is kennis?).
d) Je verdiept je in de achtergronden en de ontwikkeling van de vrije kunsten: overtuigen (retorica), onderzoeken (dialectica) en verwoorden (grammatica).
e) Je leert verschillende soorten kennis onderscheiden en waarderen.
f) Je verdiept je in aspecten van de klassieke mythologie, de Griekse tragedie, en hedendaagse kunst als poëzie en film. Je leert hoe je hun zeggingskracht benut in het proces van visieontwikkeling.
4. Vaardigheden:
a) In je te ontwikkelen visie maak je rechtvaardigheid zichtbaar. Je visie doet recht aan het geheel en houdt stand in de discussie en in de weerbarstige praktijk van alledag.
b) Je maakt je vertrouwd met nieuwe toepassingen van de klassieke ideeënleer.
c) Je oefent je in ethica: het goede leven en het onderzoek daarvan.
d) Je laat je inspireren door de werking van verbeeldingskracht, kunst en mythologie.
e) Je leert werken met de uitgangspunten van socratisch onderzoek, zoals het stellen van een vraag die een onderzoek opent, het opschorten van een oordeel, het aangaan van ongemak en het creëren van denkruimte. Kenmerkend is de aandacht voor het denk-stappenplan van het kralenspel of de eidoskoop.
f) Je ontwikkelt vaardigheden in vrije kunsten: overtuigen (retorica), onderzoeken (dialectica) en verwoorden (grammatica).
g) Je bekwaamt je in het begeleiden van anderen in zelfonderzoek en visieonwikkeling.
Werkvormen
De werkvormen in deze leergang zijn divers: colleges, groepsgesprekken, tafelredes, individuele oefeningen en groepsoefeningen, schrijfopdrachten en onderzoeksopdrachten. Een reflectief leerlogboek is een goede basis voor het afrondende meesterstuk.
Studiebelasting
- Opgeteld bestaat het programma uit 21 reguliere dagdelen en een slotdag:
23 dagdelen of 80 uur. Lees- en schrijfwerk, doordenken en reflectie- en oefenopdrachten vragen een vergelijkbare hoeveelheid tijd. De docenten bieden persoonlijke begeleiding bij de tussentijdse opdrachten. - De 7 modules duren ieder 3 dagdelen van 17.00 uur tot 17.00 uur, met een doorlooptijd van ongeveer 9 maanden. Overnachting bij de ISVW is mogelijk.
- Enkele maanden na module 7 volgt een slotdag.
- Iedere deelnemer schrijft onder individuele begeleiding van een docent een meesterproef ter verankering en verdieping van de ontwikkelde kennis en vaardigheden.
Lesmateriaal
- Spelen met ideeën en Scholing van de geest van Jos Kessels (inbegrepen)
- Handouts per module
- Reader met onder meer praktijkwijzers voor oefeningen, fragmenten uit onder meer dialogen van Plato, uit enkele Griekse tragedies en uit Het poëtisch argument en Vrije ruimte. Filosoferen in organisaties van Jos Kessels e.a.
Data
Bijeenkomsten beginnen op dinsdagmiddag om 17.00 uur en eindigen op woensdagmiddag om 17.00 uur.
1 en 2 oktober 2024
5 en 6 november 2024
3 en 4 december 2024
21 en 22 januari 2025
11 en 12 februari 2025
1 en 2 april 2025
13 en 14 mei 2025
5 november 2025
Deelname
Wil je meer weten over de opleiding of heb je nog vragen? Stuur je mailadres of telefoonnummer naar info@isvw.nl, dan neemt een van de docenten snel contact op.
Wil je deze opleiding volgen, maar wil je eerst zekerheid van je werkgever? Ontvang je liever een factuur t.b.v. je werkgever? Laat het ons weten via info@isvw.nl of vul dit formulier in. Wij kunnen dan rekening houden met je interesse.
Docenten

Jan Ewout Ruiter
Jan Ewout Ruiter is filosoof. Hij werkte als journalist en filmproducent, leidt gesprekken en opleidingen en is geïnteresseerd in de rol van verbeeldingskracht. Hij is co-auteur van Filosoferen aan de keukentafel (Scriptum 2015), mederedacteur en co-auteur van Hoog spel. Filosoferen in de praktijk (ISVW 2022) en werkte mee aan Stappen in het onbekende. Handboek Muzisch werk (HKU Press 2024) van Bart van Rosmalen.

Luuk Stegmann
Luuk Stegmann studeerde klinische psychologie en persoonlijkheidsleer. Hij werkte als psychotherapeut in zijn eigen praktijk en daarnaast als trainer en adviseur. Hij was associé bij het Nieuwe Trivium en medewerker bij Eidoskoop. De relatie tussen zelfonderzoek en rechtvaardigheid is een belangrijk aandachtpunt in zijn werk. Hij is mederedacteur en co-auteur van Hoog spel. Filosoferen in de praktijk (ISVW 2022).

Marthe Kerkwijk
Marthe Kerkwijk is filosoof en programmamanager bij de Internationale School voor Wijsbegeerte. Ze studeerde aan de Universiteiten van Amsterdam en Londen, waar ze zich specialiseerde in sociale en politieke filosofie. Ze deed promotieonderzoek naar het werk van Jürgen Habermas. Ze geeft cursussen en lezingen over onder meer Hannah Arendt en Jürgen Habermas aan een breed publiek. Daarnaast schrijft ze voor iFilosofie en Trouw, en verscheen in 2023 een door haar hertaalde en ingeleide collectie essays van de Nederlandse rechtsfilosoof Clara Wichmann: Het recht tot straffen hebben we niet, bij ISVW Uitgevers.

Jos Kessels
Jos Kessels studeerde rechten en filosofie en specialiseerde zich in de theorie en praktijk van het socratisch gesprek. Sinds 25 jaar leidt Kessels gesprekken en trainingen met managers en bestuurders in verschillende sectoren van de samenleving: gezondheidszorg, overheid, politie, onderwijs, banken. Kessels publiceerde onder meer Geluk en wijsheid voor beginners (zesde druk 2012), Vrije ruimte (vijfde druk 2013) en Het welgetemperde gemoed (2019).

Moïra Muller
Moïra Muller is verbonden aan de universiteit van Barcelona als onderzoeker. In haar werk buiten de academie verbindt ze de Griekse filosofie en mythes met het heden.

Marjan Slob
Marjan Slob is zelfstandig filosoof en schrijver. Met haar voorlaatste boek, Hersenbeest, won ze de Socratesbeker. De lege hemel, haar laatste boek, wordt vertaald in het Spaans en Duits. Marjan schrijft essays, was jarenlang columnist voor de Volkskrant en is Denker des Vaderlands 2023-2025.

Kiki Verbeek
Kiki Verbeek is neerlandicus, filosoof en theatermaker. Vanuit haar onderneming en weblog Glashelder Verhaal begeleidt ze ervaren coaches en consultants bij het neerzetten van hun professionele identiteit.
Testimonials

“Ik was op zoek naar handvatten om de vluchtigheid in onze beslissingen mee te bestrijden. Ik snap de oorzaken nu beter en heb tools voor oplossingen.”
– Manon Goedel, strategisch adviseur bij de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit
“Ik leer om meer achterover te leunen en om te ‘spelen’. Het is een andere manier om naar je eigen organisatie te kijken: waar zit de ruimte, waar zit het spel.”
– Hanny Elzinga, hoogleraar Rijksuniversiteit Groningen


“Dit is een proces om tot keuzes te komen: tot een visie waarop je je keuzes kunt baseren.”
– Ruud van den Brink, secretaris-directeur Wetenschappelijke Klimaatraad
“In deze opleiding wordt het concreet wat je van belang vindt en hoe je daarmee stappen kunt zetten. Dat vind ik heel aantrekkelijk, die vertaling naar actie.”
“Doordat ik mezelf beter heb leren kennen, neem ik scherper en preciezer waar wanneer iemand zomaar iets zegt. Ik zie beter wat er speelt voor iemand.”
– Ies Engels, praktijkbouwer en gespreksbegeleider Dialoog en Ethiek, ministerie van SZW


“Er is een immense veilige ruimte voor onderzoek en creativiteit. Door dit zelfonderzoek zie ik hoe ik me op nieuwe niveaus zichtbaar maak en tot keuzes kom. Dat betekent veel voor de kwaliteit van mijn leiderschap.”
– Sandra Vos, geneesheer-directeur GGZ Westelijk Noord-Brabant en psychiater