Socratisch gespreksleider

Let op! Deze leergang is al begonnen. De opleiding start opnieuw in oktober 2024, hiervoor kun je je alvast aanmelden. 

In een socratisch gesprek gaan twee of meer mensen met elkaar in gesprek over een fundamentele vraag of kwestie die voor hen belangrijk is: wat is klantvriendelijkheid? Wanneer stoppen we met helpen? Wanneer heb je gezag? Na zo’n gesprek hebben ze meer zicht op de achterliggende opvattingen die een rol spelen in hun handelen. De socratische methode wordt veel gebruikt waar professionals aan reflectie doen: in bestuurskringen, binnen het onderwijs, dienst- en hulpverlening, coaching en HR. De begeleider van een socratisch gesprek bemoeit zich niet met de inhoud van het gesprek maar stuurt actief op de vorm. Hij of zij doet ogenschijnlijk niet veel meer dan luisteren en vragenstellen, maar heeft daarmee enorm veel invloed op de diepgang van het gesprek.

In de opleiding leer je een socratisch gesprek te begeleiden, en je ontwikkelt daarin je eigen stijl. Je maakt kennis met de Atheense filosoof Socrates – naar wie de methode vernoemd is – en leert over wat Socrates precies deed in zijn gesprekken. Ook krijg je een stevige theoretische basis aangereikt over de ontwikkeling van de hedendaagse socratische methode en de rol van de gespreksleider. Deze theorie geef je vorm in wat je als begeleider doet: subtiel doorvragen op wat iemand zegt, hem uitnodigen er nog eens over na te denken, volharden in het onderzoek. In de opleiding leer je geen trucje of stappenplan, maar een ambacht. En net zoals bij pottenbakken, autorijden en vioolspelen, leer je eerst goed kijken en luisteren en vooral veel oefenen. Heb je het vak onder de knie, dan kun je het gebruiken in heel verschillende situaties: onderwijs, hulpverlening, coaching, advieswerk of moreel beraad. Dat kan zijn in groepsgesprekken, maar ook een op een in een socratisch consult.

Voor wie?

Deze opleiding is iets voor jou wanneer je werkt als leidinggevende, docent, adviseur, trainer, hulpverlener, bestuurder, coach, geestelijk verzorger of een ander beroep waarbij diepgaande (groeps)gesprekken over zaken die er écht toe doen een belangrijk onderdeel van je werk zijn. Als je daarbij op zoek bent naar antwoorden op de volgende vragen, ben je bij deze opleiding aan het juiste adres:

– Hoe krijg ik meer scherpte en diepgang in gesprekken?
– Hoe breng ik mensen echt met elkaar in gesprek?
– Hoe kan ik vragen blijven stellen?
– Hoe zorg ik ervoor dat mensen echt naar elkaar luisteren?
– Hoe daag ik mensen uit onder woorden te brengen wat ze echt denken?
– Hoe stimuleer ik mensen om hun oordeel uit te stellen?
– Hoe stimuleer ik een open, onderzoekende houding?

Deelnemers aan de opleiding tot Socratisch gespreksleider zijn doorgaans zeer divers wat betreft hun professionele achtergrond en afkomstig uit allerlei sectoren. Dit gegeven verrijkt de opleiding, want het biedt een veelheid aan perspectieven en ervaringen en voorkomt dat deelnemers tijdens oefengesprekken vervallen in beroepsspecifieke verwachtingen, gewoontes en jargon.

Ondanks deze verscheidenheid hebben deelnemers belangrijke eigenschappen gemeen: ze zijn mateloos nieuwsgierig en geïnteresseerd in hun gespreksgenoten, en zijn zich bewust van de waarde van een echt goed gesprek voor hun cliënten, teams of organisatie.

Voorkennis of ervaring met de gespreksmethode is niet nodig, alle theorie en vaardigheden die je nodig hebt om een socratisch gesprek te leiden worden je aangereikt.

Opbouw en programma

De opleiding bestaat uit vijf modules van elk vijf dagdelen: zaterdagochtend, -middag en -avond, en zondagochtend en -middag. Het zijn intensieve bijeenkomsten waarbij verreweg de meeste tijd is gereserveerd voor oefengesprekken en analyse van deze gesprekken.

Module 1: Socratische bewegingen
Tijdens de eerste bijeenkomst maak je kennis met de vijf socratische bewegingen die de ruggengraat vormen van het socratisch gesprek. Ook krijg je theoretische achtergronden aangereikt over Socrates, de socratische methode en de rol van de gespreksleider. Je ervaart hoe het is om deel te nemen aan een socratisch gesprek en aan de hand van voorbeeldgesprekken leer je de vijf socratische bewegingen herkennen. Daarnaast maak je een begin met de twee documenten waar de tijdens de opleiding aan zult werken en je eigen voortgang in zult bijhouden: je logboek, waarin je op je eigen voortgang reflecteert, en je visietekst, waarin je een eigen visie op het gespreksleiderschap ontwikkelt door de aangereikte literatuur te lezen en verwerken en te reflecteren op ervaring die je opdoet tijdens de opleiding.

Module 2: Redeneringen
Om een gesprek te kunnen analyseren, en zeker om het te kunnen sturen, heb je inzicht nodig in logica en argumentatieleer. Volgt de conclusie die iemand trekt logisch uit diens aannames? In dagelijkse gesprekken laten de meeste mensen stappen in hun gevolgtrekkingen onbenoemd – omdat ze die vanzelfsprekend achten of er zelf niet eens bewust van zijn – terwijl daar juist veel te onderzoeken valt. Door inzicht te krijgen in de structuur van redeneringen, weet je welke vragen je kunt stellen om erachter te komen welke logische stappen iemand impliciet volgt om tot zijn conclusie te komen. Ook in deze module voer je met je medecursisten – onder begeleiding van een docent – een socratisch gesprek, waarin je redeneringen leert ontleden. Tevens oefen je in tweetallen korte gespreksoefeningen en analyseer je op video opgenomen oefengesprekken.

Module 3: Het groepsgesprek
Nadat je in de eerste twee modules vooral hebt geleerd door kennis op te doen, de socratische bewegingen te leren herkennen en gesprekken te analyseren, ga je vanaf deze module echt aan de slag met het begeleiden van groepsgesprekken. In deze derde module worden de voorbeelden en vragen waar de oefengesprekken over gaan nog aangereikt, maar gaandeweg zul je daar steeds autonomer in worden. Je levert de eerste versie van je visietekst in bij de docent.

Module 4: De goede vraag
Een goed socratisch gesprek hangt sterk af van de juiste onderzoeksvraag en goede voorbeelden. Wat is een geschikte vraag en wat zijn goede voorbeelden? Geschikte van ongeschikte vragen en voorbeelden leren onderscheiden is een belangrijke vaardigheid van een socratisch gespreksleider. Deelnemers formuleren ter voorbereiding een aantal vragen en voorbeelden, die we samen analyseren. Net als in module 3 oefen je met het begeleiden van een groepsgesprek. Oefengesprekken nemen we op om ze daarna gezamenlijk van feedback te voorzien. Zo leer reflecteren op je eigen gespreksleiderschap en je kunt je spiegelen aan dat van anderen.

Module 5: Het socratisch gesprek van begin tot eind
Je kent de socratische bewegingen, je kan de structuur van een redenering herkennen, ook als sommige stappen onbenoemd zijn, je kunt goede vragen en voorbeelden formuleren, je kunt anderen van constructieve feedback voorzien en je hebt een logboek bijgehouden van je eigen ontwikkelingen als socratisch gespreksleider. Tijd om de proef op de som te nemen: je begeleidt een socratisch gesprek vanaf het begin. Ook lever je je definitieve visietekst in en je logboek. Als je aan deze voorwaarden hebt voldaan, krijg je aan het einde van deze module het certificaat uitgereikt.

Leerdoelen en eindtermen

Het raamwerk van de opleiding bestaat uit vijf ‘socratische bewegingen’, die zijn vertaald in een aantal concrete competenties. Dit raamwerk biedt vijf manieren van spreken en luisteren die zich op verschillende manieren en volgordes in een groeps- of tweegesprek kunnen voordoen. In het eerste deel van de opleiding leer je socratisch-ambachtelijk kijken en luisteren naar hoe de trainers een socratisch gesprek begeleiden. Vervolgens leer je via kleine vaardigheidsoefeningen socratische tweegesprekken voeren. In het tweede deel van de opleiding oefen je het begeleiden van groepsgesprekken. Je krijgt voortdurend feedback op je gespreksleiderschap. Via een logboek waarin je de vordering van je competenties documenteert, verfijn je je ambacht, en door een visietekst te schrijven ontwikkel je een eigen kijk op de rol van een socratisch gespreksleider.

Aan het eind van de opleiding ken je:

• de gesprekstechniek van Socrates zoals Plato die in zijn dialogen opvoert.
• de filosofische achtergrond van de socratische gespreksmethode (Kant en Nelson)
• twintigste-eeuwse varianten op de socratische methode (Wittgenstein en de ‘filosofie van de gewone taal’)
• de ontwikkeling van de socratisch gespreksmethode in de laatste decennia, en wat een socratisch gesprek onderscheidt van andere gesprekken
• de eigenschappen van een geldige redenering
• het verschil tussen geldigheid en waarheid
• verschillende visies – van jezelf en anderen – over de rol van de socratisch gespreksleider

Aan het eind van de opleiding kun je:

• de vijf socratische bewegingen benoemen en herkennen in elk gesprek
• een redenering herkennen en bevragen in hoeverre een conclusie volgt uit impliciete en expliciete premissen
• nauwkeurige vragen stellen  en zo onderzoeken welke vooronderstellingen achter een bewering schuilgaan
• een onderzoeksvraag formuleren die geschikt is voor een socratisch gesprek, en geschikte en minder geschikte vragen onderscheiden. Vragen van gespreksdeelnemers kun je herformuleren zodat ze geschikt worden voor socratisch onderzoek.
• geschikte voorbeelden van minder geschikte voorbeelden onderscheiden.
• een gesprek analyseren en een gespreksleider van constructieve feedback voorzien
• reflecteren op je eigen gespreksleiderschap aan de hand van criteria die volgen uit de vijf socratische bewegingen
• verwoorden wat volgens jou de gepaste rol van een socratisch gespreksleider is
• door subtiele sturing een socratische houding bij gespreksdeelnemers stimuleren: aandachtig luisteren, het oordeel uitstellen, gedachten helder verwoorden, doorvragen en verdiepen, een open en onderzoekende houding handhaven.
• zelfstandig een socratisch groepsgesprek opstarten en begeleiden van begin tot einde.

De opleiding wordt afgesloten met een certificaat. Deelnemers die naar behoren hebben deelgenomen aan oefengesprekken, voorbereidingen en feedback, die minimaal vier van de vijf bijeenkomsten hebben bijgewoond en een eventuele gemiste module hebben bijgewerkt met huiswerkopdrachten, die een visietekst en een logboek naar behoren hebben bijgehouden en tijdig ingeleverd, maken aanspraak op een certificaat.

Lesmateriaal

Bij deze opleiding hoort het boek Het filosofisch gesprek (ISVW/LannooCampus 2021, winnaar van de Berrie Heesenprijs 2021) van Kristof van Rossem. Dit boek kun je hier bestellen. Het wordt sterk aanbevolen om dit boek voorafgaand aan de opleiding te lezen. Je komt dan goed beslagen ten ijs. Ook als je twijfelt of de socratische methode iets voor jou is, geeft dit boek je enig idee.

Voorafgaand aan de opleiding ontvang je op de digitale leeromgeving bij deze opleiding een digitale reader, die je bij aankomst op de eerste dag ook in print ontvangt. De reader bevat teksten over de filosofische achtergrond van de socratische methode (van o.a. Plato, Kant, Nelson en Wittgenstein) en stukken van de docenten over de begeleidingspraktijk. Het doel van literatuurstudie is om een eigen visie te ontwikkelen op het socratisch gesprek en het begeleiden ervan. Alle literatuur is Nederlandstalig.

Data

Data 2024:

Zaterdag 3 en zondag 4 februari 2024
Zaterdag 9 en zondag 10 maart 2024
Zaterdag 13 en zondag 14 april 2024
Zaterdag 11 en zondag 12 mei 2024
Zaterdag 8 en zondag 9 juni 2024

Aanvang zaterdag 10.30 uur, einde zondag 17.00 uur

Data 2024 – 2025 : 

Zaterdag 19 en zondag 20 oktober 2024
Zaterdag 22 en zondag 23 november 2024
Zaterdag 14 en zondag 15 december 2024
Zaterdag 11 en zondag 12 januari 2025
Zaterdag 8 en zondag 9 februari 2025

Aanvang zaterdag 10.30 uur, einde zondag 17.00 uur

 

Deelname

Arrangement 1: € 3.995,00 (€ 3.945,20 excl. btw) (5 weekenden, incl. 10 x lunchbuffet, 5 x diner met wijn, koffie en thee),

Arrangement 2: € 4.387,00 (€ 4.310,70 excl. btw) (arrangement 1 + comfortkamer en ontbijt).

---

Wil je deze opleiding volgen, maar wil je eerst zekerheid van je werkgever? Ontvang je liever een factuur t.b.v. je werkgever? Laat het ons weten via [email protected] of vul dit formulier in. Wij kunnen dan rekening houden met je interesse.

---

Docenten

Hans Bolten is filosoof en docent. Hij studeerde filosofie en sociale wetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam. Hij verzorgt sinds 1993 socratische gesprekken aan de ISVW, en is actief in het onderwijzen van socratische vaardigheden. Hij geeft les en training in de kunst van het vragenstellen bij o.a. de leergangen ‘Bestuurlijk Leiderschap’ van de AOG.

Kristof van Rossem is zelfstandig filosoof en docent. Hij studeerde filosofie en religiewetenschappen aan de KU Leuven. Hij doceert praktische filosofie aan de lerarenopleiding Maatschappijwetenschappen en filosofie aan de KU Leuven, en filosofie en beroepsethiek aan de Odisee Hogeschool Brussel. Daarnaast traint hij de socratische gesprekskunst. In 2020 verscheen van zijn hand Het filosofisch gesprek bij ISVW/LannooCampus.