‘Wie het ongeluk niet heeft geproefd, heeft alleen maar de helft van het leven geleefd.’
Twee keer per jaar geeft filosoof Dennis de Gruijter een filosofieweek aan de ISVW over de stoïcijnse school. Een interview over het stoïcisme, zijn drijfveren en hoe hij het stoïcisme probeert over te brengen.
Tekst en foto Valerie Granberg.
Waarom het stoïcisme?
Het stoïcisme is voor mij een existentiële keuze, ik probeer haar te implementeren als een levensfilosofie. Wat me daarbij aanspreekt, is de stoïcijnse natuurvisie. We maken deel uit van een bezielde natuur en we hebben een eigen menselijke natuur die richting kan geven aan wat ons gelukkig maakt en wat niet. Als onderdeel van de natuur wil ik begrijpen wat er om me heen gebeurt. Hoe gedragen mensen zich? En welke keuzes maak je om daarmee om te gaan? Er zijn verschillende filosofische oefeningen die daarbij kunnen helpen, bijvoorbeeld: hoe houd je jezelf rustig, hoe houd je focus? Recent nog tijdens een training maakte iemand bezwaar tegen de manier waarop ik dingen verwoordde. Voor mij was dat een goede check. Vanuit de stoïcijnse natuurvisie is elk mens gericht op wat hij of zij denkt dat het goede is. Ik kan ervoor kiezen mijn gram te halen, of ik kan denken: ze denken dat ze er goed aan doen dit te zeggen en daarom zeggen ze het.
Hoe breng je het stoïcisme over op je cursisten?
Als leraar leer je altijd het meest, want je moet je tot alle lastige vragen kunnen verhouden. Zo train je jezelf. Het lesgeven is een belangrijke bijdrage aan mijn eigen levenspraktijk, het is altijd een grote uitdaging. Er zijn binnen het stoïcisme drie lesmethodes, ten eerste is er de klassieke methode, het socratisch vragend onderzoek. Ten tweede is er het actief motiveren tot een andere manier van kijken en leven, je zou dat ook een provocatief coachen kunnen noemen, of liefdevol relativeren, of gewoon een schop onder je kont geven. De derde methode is de theorie, die kan best uitdagend zijn. Mijn probleem met hedendaagse stoïcijnen is dat die er een beetje een vrolijk verhaal van willen maken. Maar het stoïcisme is gewoon best heavy shit. Veel aanhangers van het stoïcisme lopen weg met het idee dat de dood het leven waardevol maakt. Terwijl Seneca schreef dat hij blij dat was dat hij dood ging, want het leven was zo leuk niet. De dood hoorde voor hem bij het leven, als een positief aspect van de natuurlijke orde.
Is filosofie voor jou levenskunst of maatschappijkritiek?
Het stoïcisme is net als veel oosterse filosofie een levensfilosofie. Ze gaat uit van het idee dat mensen gelukkig willen worden, een goed leven willen leiden. Maar in de klassieke Stoa zit zeker ook maatschappijkritiek. We weten dat geld niet gelukkig maakt, maar we blijven dat nastreven. Seneca schreef dat we op een bepaald moment in de geschiedenis van het natuurlijk verlangen naar een goed leven weg zijn geraakt, en dat we nu gevangen zitten in decadentie en luxe. Het is moeilijk om daar als samenleving nog een juiste visie op te krijgen. Dat geldt ook voor onze omgang met de natuur. Seneca schreef in brieven over meren die werden leeggevist. Het probleem voor hem was daarbij niet dat we straks niets meer te eten hebben, maar dat we geen maat kunnen houden. Tegelijkertijd schreven klassieke stoïcijnen ook dat het hout waaruit de mens gesneden is te krom is getrokken, het lukt niet meer om dat nog recht te krijgen. Daarom moet je bij jezelf beginnen. Dat moet je sowieso, of het je nou lukt om de wereld te verbeteren of niet. Je moet steeds proberen het goede te doen. Het stoïcisme is een oproep tot maat houden met betrekking tot consumptie en productie, een oproep om te kiezen voor eenvoud en je te onthechten van luxe.
Hoe zou jouw ideale samenleving eruit zien?
Zoals die nu is. Dingen kunnen zeker beter, maar wat ik van stoïcijnen heb geleerd, is dat je moet zweten en knokken in de realiteit zoals die is om hem zo beter te maken. Dat is beter dan met een toverstokje zwaaien, zodat het in een keer gefixt is. Seneca zei al: ‘Wie het ongeluk niet heeft geproefd, heeft alleen maar de helft van het leven geleefd.’
Wat leerde het lesgeven jou?
Wat ik zelf heb geleerd door de jaren heen is dat de cursisten meer dan de helft van de cursus zelf kunnen doen. Ik laat de cursisten zelf teksten lezen en met elkaar bespreken, in plaats van daarin voortdurend de leiding te nemen. Veel cursisten komen met veel kennis en bagage naar de ISVW en als docent moet je dat benutten en er de ruimte aan geven. Ik kom uit het voortgezet onderwijs, daarin moest ik zelf constant de leiding nemen. Toen ik volwassenen les ging geven moest ik die houding loslaten. Dit is trouwens een didactiek die Epictetus ook gebruikte: zijn studenten lazen eerst een tekst en becommentarieerden die en daarna vulde hij dat aan en stelde vragen aan de groep, om zijn studenten echt aan het denken te zetten en ervoor te zorgen dat ze niet consumptief lazen, maar zich afvroegen: waarom staat dit hier?
Waarom is de ISVW een goede plek om het stoïcisme te onderwijzen?
De ISVW is een fijne plek vanwege haar natuurlijke omgeving, daar kan ik de natuurvisie van de stoïcijnen goed in kwijt. Mensen kunnen zo echt met het ritme van de natuur leven. Doordat je een week samen bent, kun je ook echt als groep gezamenlijk optrekken. Dat reflecteert het idee van een hellenistische school, je bouwt samen een relatie op en je hebt de tijd om langer op bepaalde gedachten te kunnen kauwen en op die manier de stof te verwerken. Ik geef ook cursussen op andere plekken, maar dat effect heb ik daar niet. Dat kan echt alleen op de ISVW.
Wat is voor jou de meerwaarde van de stoïcijnse school die je hebt opgericht?
Ik run De Stoïcijnse School (www.destoicijnseschool.net), een community die ik probeer op te bouwen gebaseerd op de stoïcijnse filosofie. Ik probeer daarmee een stap terug te gaan naar 2000 jaar geleden, waarin het niet alleen maar ging om het lezen van moeilijke boeken, maar ook om een manier van leven. Voor veel mensen is filosofie iets vrijblijvends. Ze horen hier wat leuks, en daar wat interessants, maar dan denk ik, wat doe je er nou echt mee? Hoe zet je het in in je leven? Ik denk dat veel filosofieën, niet alleen uit de klassieke oudheid, geschikt zijn voor het opzetten van een community. Het lijkt me echt gaaf als je zoiets zou hebben als de epicuristische school, of de cynische of de taoïstische school. Een denkgemeenschap waar vanuit je dingen organiseert, zodat het gedachtegoed meer gaat leven en mensen het echt kunnen implementeren in hun eigen leven.