Als kind in Syrië werd ik wakker met het geluid van schoten in de verte en ging ik slapen met het dreunen van bominslagen. Waar ooit de geluiden van spelende kinderen en zingende vogels waren, werden die vervangen door geluiden van geschreeuw en gehuil. In die wereld, waar elke dag een strijd was om te overleven, leerde ik als kind al vroeg om te gaan met chaos.
Door Awaz Ahmad
Deze traumatische gebeurtenis uit mijn jeugd heeft mij bang gemaakt voor chaos. Ik begon chaos te zien als een gevaar, als iets wat ik moest vermijden. Door de jaren heen ben ik echter anders naar chaos gaan kijken. Ik ben steeds meer van mening dat chaos niet per se iets negatiefs hoeft te zijn. Chaos kan namelijk ook voordelen hebben.
Chaos kan voordelen hebben
Ten eerste kan chaos een broedplaats zijn voor nieuwe ideeën en innovaties. Het is in tijden van chaos dat mensen gedwongen worden om buiten hun vertrouwde comfortzone te denken en onconventionele oplossingen te vinden. Deze ideeën zouden wellicht nooit tot stand zijn gekomen zonder de aanwezigheid van chaos. Een interessant perspectief op dit fenomeen wordt gedeeld door de beroemde psycholoog B.F. Skinner, in zijn boek Walden Two. Hij stelde: ‘Chaos breeds geniuses. It offers a man something to be a genius about.’ Chaos hoeft niet alleen een obstakel te zijn, maar het kan ook een bron van inspiratie zijn. Het is in momenten van wanorde dat de mens wordt uitgedaagd om nieuwe wegen te verkennen en creatieve oplossingen te bedenken.
Daarnaast biedt chaos kansen voor zowel maatschappelijke als persoonlijke groei. Door de coronapandemie zijn we bijvoorbeeld zelfstandiger geworden. Door de klimaatcrisis zijn we meer zelfbewust geworden. Door nepnieuws zijn we kritischer geworden. In plaats van als maatschappij op te geven, of als individu in te storten, moeten we lessen uit de chaos trekken. We moeten ons niet laten tegenhouden, maar we moeten groeien door de chaos. In de chaos zijn veel lessen te verkrijgen, waardoor we onszelf beter leren kennen.
Ten slotte stimuleert chaos vernieuwing. De Franse Revolutie is daar een voorbeeld van. De Franse Revolutie was een periode van extreme politieke en sociale veranderingen in Frankrijk. Mensen uit die tijd beschouwden de gebeurtenissen wellicht als chaotisch en ongeordend. Toch bracht deze chaos belangrijke vernieuwingen met zich mee. Waaronder de afschaffing van het feodale stelsel, de formulering van de Verklaring van de Rechten van de Mens en de Burger, en de ontwikkeling van een grondwet die in aangepaste vorm in Frankrijk bleef bestaan. In de geschiedenis zijn er vele soortgelijke gebeurtenissen geweest die op het eerste gezicht allesverwoestende chaos leken. Toch hebben deze gebeurtenissen vernieuwingen teweeggebracht die onze wereld hebben verbeterd.
Chaos is een natuurlijk proces
Wanneer was onze samenleving het meest geordend? Was dat in de prehistorie, in de middeleeuwen, in de renaissance? Maar hoe rechtvaardigen we dan de talrijke oorlogen, geloofsstrijden en opstanden uit die perioden? Of hoeven we helemaal niet zo ver terug te denken? Ervaren we nu de meeste orde, hebben we chaos volledig uitgesloten van onze samenleving? Maar hoe zit het dan met het extreem gepolariseerde politieke klimaat waarin we ons bevinden, de klimaatcrisis, het tekort aan huisvesting en en en…
Wanneer was er ooit orde? Is het nu, was het vroeger, was het tijdens de oerknal, was het voordat we ooit hebben bestaan? Misschien heeft orde nooit bestaan. Misschien is onze samenleving altijd een chaos geweest. Misschien is dit hoe de dingen horen te zijn.
Ik denk dat ‘chaos’ een natuurlijk proces is, net als regen, bliksem en de vorming van wolken. Chaos valt niet te onderdrukken, want het is hoe de dingen horen te zijn.
Orde is té perfect (maar dat zijn wij niet)
We zullen chaos nooit kunnen stoppen, dus laten we er beter mee leren omgaan. Het heeft geen zin om te focussen op de negatieve aspecten van chaos, omdat we die al in ons dagelijks leven ervaren. In plaats daarvan moeten we ons richten op de voordelen van chaos, want daaruit kunnen we vooruitgang halen.
Het is niet mijn bedoeling om de negatieve aspecten van chaos te negeren of te doen alsof alle pijn en verdriet die chaos veroorzaakt niet bestaan. We kunnen echter niet vooruitkomen door alleen naar onze gebreken te kijken. Mensen zijn namelijk niet perfect; we maken fouten die tot ongelukken leiden, we zijn hebzuchtig wat conflicten en oorlogen veroorzaakt, we zijn egoïstisch waardoor we verdeeld raken. Het streven naar een volledig geordende samenleving zal nooit volledig slagen, omdat onze menselijke aard dat niet toelaat. In plaats daarvan moeten we de imperfecties van onszelf en onze samenleving omarmen.
Chaos is verandering
Toen ik bezig was met het schrijven van deze column, moest ik al snel terugdenken aan de eerste filosofieles die ik ooit kreeg. In die les werd het thema ‘chaos’ besproken, in relatie tot de filosoof Heraclitus. Heraclitus is een oud-Griekse filosoof die vaststelde dat het enige constante in het leven verandering is. Misschien moeten we niet naar chaos kijken als een kwaadaardige demon die onze wereld probeert over te nemen, maar simpelweg als verandering. Heraclitus is bekend om zijn ‘Je kunt nooit twee keer in dezelfde rivier stappen.’ Misschien geldt dit citaat ook voor onze wereld. Elke dag verandert onze wereld (het bewijs is duidelijk te zien in het nieuws); misschien zijn deze veranderingen geen chaos, maar gewoon veranderingen. Misschien moeten we, geïnspireerd door de woorden van Heraclitus, onze perceptie van chaos heroverwegen. Is chaos werkelijk destructief of is het gewoon de intrinsieke aard van onze wereld? Als we chaos kunnen omarmen als een onvermijdelijk deel van het leven, kunnen we wellicht de potentie ervan benutten.
Dit artikel is verschenen in iFilosofie #75. Klik hier voor de volledige editie.