Chaos, een maar al te bekend begrip, maar wel een begrip met een lastig vast te leggen definitie. Want wat is chaos? De één ziet chaos als een ongeorganiseerde werkruimte, de ander ziet chaos juist als iets positiefs. Betekent dit dan dat de één wel gelijk heeft en de ander niet? Nee! Het is een kwestie van verschillende perspectieven. Kortom, chaos heeft geen vaste definitie, het is maar net hoe jij het interpreteert.
Door Meike Chang
Toch wordt chaos in het algemeen gezien als iets negatiefs. Er wordt vaak gesteld dat onze samenleving chaotisch is, maar hoe kan dat in zo’n gestructureerde samenleving als de onze? In een samenleving waar overal regels en voorschriften voor zijn? Mensen hebben behoefte aan structuur. Ze willen alles graag zo overzichtelijk mogelijk hebben, omdat ze anders al snel in de stress schieten (chaos!). Hoewel onze samenleving redelijk gestructureerd ingericht is, denk ik dat leven in volkomen structuur onhaalbaar is. Als je gepland had met de auto naar werk te vertrekken om 7 uur, maar je band lek blijkt te zijn, ontstaat er al direct een onregelmatigheid in de vaste structuur. Mensen lopen vrijwel elke dag tegen onverwachte gebeurtenissen als deze aan, betekent dit dat wij dan ook in constante chaos leven?
Dat ligt volkomen aan hoe jij je leven vormgeeft! We worden geboren in een wereld waar vrijwel iedereen streeft naar dezelfde normen en waarden. In een wereld waar voor elke te bedenken handeling wel een regel te vinden is. Ouders voeden hun kinderen op met deze normen en waarden en op scholen worden bepaalde regels al vroeg aangeleerd. Ieder mens volgt de ander dus als het ware blindelings, want we accepteren alles wat ons wordt verteld en volgen het braaf op. Precies om deze reden beschrijft Nietzsche de mens ook wel als een kuddedier die de zogenoemde ‘slavenmoraal’ volgt. Hij bedoelt hiermee te zeggen dat mensen zichzelf tot slaaf maken, zodra ze zich laten leiden door opgelegde moralen. Ze gebruiken hun uitzonderlijke denkvermogen niet en beperken zichzelf daardoor tot een enorm kleine wereld.
Zelf kan ik me maar al te goed vinden in Nietzsches theorie. Al langere tijd voer ik een mentale strijd met mezelf; het leven met een eetstoornis. Elke dag heb ik weer de optie om de situatie te verbeteren of om op hetzelfde pad te blijven. Het verbeteren van de situatie kost veel moeite en strijd en maakt me enorm van streek. Het wijkt namelijk af van mijn vaste structuur. Mijn eetgedrag is een vorm van controle houden over het leven, een vorm van structuur.
De meeste mensen leven als kuddedieren en volgen opgelegde regels zonder er zelf bij na te denken, zegt Nietzsche. Ik doe zelf niks anders dan dat, enkel volg ik mijn eigen opgelegde regels in plaats van regels die van bovenaf komen. Ik ben dus in principe een slaaf van mijn eigen geweten, van mijn eigen denken. Als ik mij los zou koppelen van dit kuddegedrag, van deze slavenmoraal, zal ik voor het blok gezet worden om voor mezelf te gaan denken. Wat moet ik vandaag gaan eten, hoeveel en wanneer? Waarom zijn mijn gevoelens zoals ze zijn, waarom heb ik een drang naar controle? Kortom, ik word weer echt aan het denken gezet omdat ik de veilige haven van structuur verlaten heb. Maar juist het verlaten van die veilige haven is hetgeen wat zo lastig is. Mijn gevoelens aangaan, de strijd aangaan, het voelt dan alsof ik overspoeld word door een golf die de weg compleet vertroebelt. Het voelt als chaos.
Chaos lijkt dus wel een reactie op een te gecontroleerd en geregeld bestaan, op een manier om ons denkvermogen gaande te houden en om ons te dwingen van het versimpelde gestructureerde pad af te wijken. Want wat zijn wij mensen zonder ons denkvermogen? Chaos schudt ons wakker en daagt ons uit om verder te denken dan ons vaste ‘kadertje’. Dit is natuurlijk erg lastig, want het is veel gemakkelijker om op de bekende weg te blijven leven. Veilig, op de manier waarop je het allemaal gewend bent. Toch doen we onszelf hier eigenlijk mee tekort, we blokkeren compleet ons uitstekende denkvermogen. We geven het geen kans om te bloeien, om tot nieuwe creaties te komen. We stoppen het tussen vier strakke muren en zorgen er koste wat kost voor dat het daarbinnen blijft. Alles buiten deze vier muren is onbekend, overweldigend, chaos.
Alhoewel Nietzsche in theorie naar mijn mening dus zeker gelijk heeft, zal het in de praktijk altijd lastiger uitpakken. Ook al weet ik dat ik mijn veilige haven moet verlaten, op dit moment ben ik er gewoon niet toe in staat. Er speelt zoveel meer in het leven dan alleen mijn persoonlijke strijd. Ik zou niet weten hoe ik de chaos aan moet gaan én tegelijk alle andere zaken in het leven bij moet houden. Ik zal echt een keer het besluit moeten maken om de chaos aan te gaan, maar voor mij voelt het nog niet als het juiste moment. Wellicht denkt iedereen zo en zitten we daarom vast in een soort herhalend patroon, in een patroon waarvan we onszelf haast niet kunnen verlossen omdat we er al zo diep in verwikkeld zitten. Het zou me allemaal niets verbazen. Dus, durf jij de chaos aan te gaan?
Dit artikel is verschenen in iFilosofie #75. Klik hier voor de volledige editie.