Wanneer we aan een wijsgeer denken, ziet die er niet uit als een dappere soldaat of een robuuste krijgsman (of -vrouw), maar de verschillende denkers die Pablo Lamberti behandelt in Strijdvaardig leven zijn dappere strijders. Strijdvaardig leven laat ons zien dat de filosofie en de krijgskunst wel degelijk samen kunnen gaan. Lamberti neemt ons mee op een historische verkenningstocht naar de oude Grieken, de oude Romeinen en naar de samoerai in het oude Japan.
Tekst: Dani Lensen
De krijgsdeugden van Socrates
Wanneer een boek de geschiedenis van de filosofie behandelt, begint het dikwijls met Socrates, ‘de eerste échte filosoof’. Echter, wanneer we spreken over strijdvaardigheid, lijkt hier ook een andere belangrijke reden voor te zijn. Socrates was namelijk een krijger-filosoof bij uitstek. In de geschriften van Plato en Xenophon zien we dat Socrates’ filosofie grote waarde toekent aan verschillende krijgsdeugden. Dit zal vermoedelijk zijn voortgekomen uit het feit dat Socrates zelf krijger en filosoof in één was. Socrates vocht in zijn jongere jaren in het leger van Athene en hij zou zelfs het leven van de jonge politicus Alcibiades gered hebben. Volgens Socrates zouden we dan ook allemaal wat van die krijgersdeugden moeten bezitten. Moed, oefening en zelfbeheersing zijn voor iedere rechtvaardige burger van groot belang. Moed zien we zelfs terug in het antwoord op de vraag waarom Socrates nou juist met zijn vrouw Xanthippe getrouwd is: ‘Wie wil leren paardrijden, moet op de wildste dieren oefenen.’
Doodsverachting als bevrijding van angst
Na het filosoferen in het oude Athene neemt Pablo Lamberti ons mee naar het oude Rome, vlak na het begin van de christelijke jaartelling. In het amfitheater vinden we onze dappere strijders: de gladiatoren. We stellen ons voor dat in het Colosseum twee gladiatoren elkaar met zwaard dapper te lijf gaan terwijl tienduizenden toeschouwers hun favoriet uit volle borst aanmoedigen. Een bekend bezoeker van het Colosseum was de stoïcijn Seneca. De gladiatoren hebben een belangrijke rol gespeeld bij het tot stand komen van de stoa. De kalme gemoedstoestand en de doodsverachting waren voor de stoïcijnen een bron van inspiratie. Seneca bewonderde de grootse moed van de gladiatoren waarbij angst voor de dood geen rol speelde. Met dezelfde moed moeten wij naar álle vormen van tegenslag kijken. Acceptatie van tegenslagen in het leven zal ons uiteindelijk naar de overwinning brengen. Strijdvaardig leven laat ons op zeer vermakelijke wijze de dappere gladiator binnen de stoa zien.
De krijgskunst van de samoerai
Tot slot belanden we in het oude Japan, waar we dieper ingaan op de krijgersklasse van de samoerai. De samoerai was een elite krijgersklasse uit het pre-industriële Japan. Krijgskunst was voor de samoerai het hoofdbestanddeel voor hun filosofie en levenshouding. Lamberti besteedt aandacht aan bekende samoerai als Shigetoki en Musashi, en aan de hand van verschillende verhalen, geschriften, gebeurtenissen en tradities krijgen we een steeds beter beeld van de filosofie van de samoerai. Ook bij de levenshouding van de samoerai spelen strijdvaardigheid, dapperheid en eer een essentiële rol. De samoerai neemt een moedige houding aan ten opzichte van tegenslagen in het leven en de dood. Ondanks dat het gedeelte over de samoerai te kort is om echt een helder beeld te krijgen van wie die samoerai precies waren, was dit gedeelte mijn favoriet en vond ik het ontzettend interessant.
De strijdvaardige lezer
Hoewel aan het begin van Strijdvaardig leven de nadruk wordt gelegd op filosofie als praktische levenshouding, is het moeilijk voor te stellen hoe die vorm moet krijgen voor de gemiddelde lezer die dit boek op de bank aan het lezen is. Het wordt ons steeds duidelijker hoe de krijgslustige en praktische levenshouding eruitzag in het oude Griekenland, het oude Rome en het oude Japan. Maar de vraag wat strijdvaardig leven anno 2021 dan precies betekent, krijgt weinig invulling.
In het epiloog spreekt Lamberti hier nog wel kort over. Ondanks dat hij benadrukt dat strijdvaardig leven iets individueels is en niet universeel kan worden beschreven, had ik dit toch liever iets uitgebreider behandeld gezien. Het is lastig voor te stellen wat strijdvaardigheid vandaag de dag kan betekenen. Een behandeling van modernere vormen van strijdvaardige levenshoudingen zou erg boeiend kunnen zijn, misschien zelfs verlichtend. Misschien zou dat net de aanzet kunnen zijn voor het aannemen van een praktische en strijdvaardige levenshouding door de lezer. Wanneer staan we strijdvaardig in het leven? Wellicht is dit een vraag die Lamberti in een toekomstig boek kan beantwoorden.
Strijdvaardig levenis een boeiende, goed leesbare en originele weergave van de strijdvaardige levenshoudingen die van groot belang zijn geweest voor verscheidene filosofische disciplines. Op luchtige wijze word je meegenomen naar verschillende tijdsperiodes en word je bewuster van een krijgslustige dimensie van de filosofie. Het boek vereist geen voorkennis en spoort aan tot het lezen van werken die men wellicht niet zo snel zou aanschaffen. Denk daarbij aan werken van Miyamoto Musashi, Yamamoto Tsunetomo en Nitobe Inazo. Ik heb van Strijdvaardig leven genoten en ik raad het iedereen aan die geïnteresseerd is in de geschiedenis van de filosofie.
Dit artikel is verschenen in iFilosofie #59. Klik hier voor de volledige editie.
Pablo M. Lamberti, Strijdvaardig leven. In het spoor van Socrates, Seneca en de samoerai. Amsterdam: Boom, 2021.