Chaos is ooit door de Grieken gedefinieerd als niets en is de basis van ons begrip van de wereld. Anno 2024 blijven crises en onzekerheden ons omringen, die ons doen beseffen dat chaos nooit ver weg is. Maar welke lessen kunnen we nu leren om chaos te accepteren? Het is van cruciaal belang dat we niet langer proberen chaos te ontwijken, maar leren te omarmen. Want chaos is geen vijand, maar eerder een natuurlijk fenomeen dat voortkomt uit de complexiteit van het leven zelf. Alleen hoe kunnen we de middenweg bewandelen tussen het omhelzen van chaos en het beheren van haar energie? Het heeft de kracht om zowel positieve als negatieve krachten te ontketenen, afhankelijk van onze reactie. Wat zijn de strategieën om deze beheersing in een wereld die nooit stilstaat te implementeren en zo zowel onze individuele als gezamenlijke vooruitgang te versterken?
Door Lizzy van Anrooij
Keer op keer heb ik in mijn leven al het pad van chaos doorkruist. Zo werd ik geconfronteerd met vele toetsen en presentaties die als obstakels voor me lagen. Mijn kledingkast transformeerde tot een ondoordringbaar oerwoud waarin ik urenlang kon dwalen op zoek naar dat ene T-shirt. Het lijkt erop dat er weinig verschil was tussen een slagveld en mijn bureau, aangezien ik vaak verstrikt raakte in een zee van notities en aantekeningen die voor mijn neus lagen. Zelfs mijn agenda was een chaos, pagina’s volgeschreven met planningen en afspraken die me deden duizelen. Terwijl ik dacht dat ik de kunst van chaos onder de knie had, stapte ik in de metro waar de chaos op een geheel nieuw niveau werd getild. Alsof alle vorige chaoservaringen slechts voorbereiding waren op deze dagelijkse strijd om een zitplaats te bemachtigen.
Het vinden van een evenwicht tussen school, sport, orde en ontspanning was een uitdaging waar ik een tijdlang mee heb geworsteld.
Wat ik onlangs heb geleerd en me heb gerealiseerd, is dat chaos niet onoverwinnelijk is. Chaos kan zowel positieve als negatieve gevolgen hebben: het hangt er alleen vanaf hoe je ermee omgaat. Net zoals de oude Griekse filosoof Heraclitus mij leerde dat alles in beweging is (panta rei- ‘alles stroomt’), ontdekte ik dat mijn benadering van chaos ook dynamisch kon zijn. Dat was het moment waarop ik besefte dat in plaats van chaos proberen te beheersen of te vermijden, ik ermee moest leren samenwerken. Juist in die samenwerking ligt de sleutel tot een betere omgang met het leven.
Met de wijze woorden van Heraclitus in mijn achterhoofd begon ik mijn chaos te structureren. Ik creëerde studieplannen om mijn schoolwerk behapbaar te maken. Mijn kledingkast onderging een ware metamorfose. Mijn bureau, dat ooit een slagveld was, lijkt nu meer op een georganiseerd compositieblad waarop mijn gedachten en ideeën in harmonie kunnen samenkomen. Muziek werd een rustpunt tijdens mijn chaotische reis.
Het vinden van een juiste balans was niet altijd even gemakkelijk, maar met toewijding ontdekte ik hoe ik ze allemaal effectief kon beheren.
Nadat ik mijn eigen chaos had getemd begon ik te graven in de diepte van de filosofie om hopelijk te begrijpen hoe anderen door de eeuwen heen met chaos zijn omgegaan.Ik kwam hierbij het integrerende concept van serendipiteit tegen. Een idee waarbij de vinder iets onverwacht vindt wat bruikbaar/leuk/handig is terwijl hij op zoek was naar iets anders. Zo heb ik eens in een restaurant toevallig een verkeerd gerecht besteld, maar het is nu mijn lievelingsgerecht geworden. Deze gebeurtenis die echt chaotisch was herinnert me er nu aan dat er altijd ruimte is voor verrassingen, die erg mooi kunnen zijn. Het ligt er alleen aan of wij deze accepteren.
Terug naar onze voorgangers en hoe zijomgaan met chaos. Na veel onderzoek ben ik achter de Japanse filosofie van ‘Wabi-Sabi’ gekomen (die afkomstig is van een boeddhistische leer). Het ziet esthetiek in imperfectie, tijdelijkheid en incompleetheid. Dit komt veel voor in de Japanse kunst. Kenmerken ervan zijn onder andere ruwheid, asymmetrie en bescheidenheid. Ik, een persoon die alles perfect wil doen, heb hiervan kunnen leren dat perfectie helemaal niet het doel is in ons leven, maar dat de onvolkomenheden in ons leven de ware essentie laten zien. Dit moment van inzicht heeft mijn kijk op het leven veranderd. Sinds kort ben ik perfectie los gaan laten waardoor ik meer van het leven kan genieten zoals het komt, met al zijn onvolkomenheden en verrassingen.
Daarna stuitte ik op het werk van de Libanees-Amerikaanse Nassim Nicholas Taleb. Een auteur, wetenschapper en filosoof die het idee van antifragiliteit introduceerde. Dat is de vaardigheid om chaos te transformeren tot positieve gelegenheden. Het leert ons om te gaan met dingen die we niet begrijpen en hoe we een wereld vol chaos kunnen tackelen. Zo ben ik chaos niet alleen maar gaan vermijden, maar zag ik het ook als een kans voor mijn eigen groei en ontwikkeling. Ik kan mijn weg tussen deze filosofische inzichten best goed vinden, en ik ontdekte dat zelfs de grootste denkers, zoals Friedrich Nietzsche en Jean-Paul Sartre, door tijden van chaos zijn gegaan. Zo schreef Nietzsche: ‘Je moet toch chaos in jezelf hebben om een dansende ster te kunnen baren.’
Wat de sterren ons leren en wat Nietzsche probeerde te zeggen is dat chaos jezelf en anderen jarenlang kan verlichten. Door de uitdagingen van chaos aan te gaan en beter naar jezelf te kijken, kan het zomaar gebeuren dat jij degene bent die gaat stralen. Vind dus je licht en straal als een dansende ster aan de hemel! Een idee dat chaos niet iets is om bang voor te zijn, maar juist iets kan zijn wat je kracht zal geven.
Jean-Paul Sartre kwam met zijn existentialisme op ideeën van het creëren van eigen vrijheid en verantwoordelijkheid. Dit deed me realiseren dat wij zelf de schrijvers zijn van ons levensverhaal en dat gaf mij de moed om gewoon mijn eigen pad te volgen, ondanks de chaos om mij heen.
In een voortdurend veranderende wereld ontdekte ik het allerbelangrijkste: ik moet de meester worden van chaos in plaats van erdoor overheerst te worden. Een reis waarbij je steeds wordt uitgedaagd om de krachten van wanorde te bedwingen. Chaos is onvermijdelijk, dus we moeten ermee omgaan. Je kan kiezen om het angstvallig te vermijden, maar je kan ook de stralende, dansende ster worden te midden van zijn draaiing. Zodra we dat doen, zien we dat in de schijnbare wanorde van het leven de mooiste momenten zich verschuilen. Ze zijn te vinden in imperfectie en onverwachte gebeurtenissen.
Terwijl ik mijn reis door chaos voortzet, will ik iedereen meegeven dat het belangrijk is om een balans te vinden. We moeten blijven leren, ons aanpassen en evolueren, want ‘alleen de sterksten zullen overwinnen’, zoals Charles Darwin schreef.
Dit artikel is verschenen in iFilosofie #75. Klik hier voor de volledige editie.
In ‘De Nacht van EO’ waren Lizzy van Anrooij en Florian Jacobs te gast. Sinds december vorig jaar is Lizzy een van de Jonge Denker des vaderlands. Ook te gast was Florian Jacobs, schrijver, filosoof en een van de juryleden van die wedstrijd.