Tekst: Marjolein Westerterp
‘Democratie en mensenrechten zijn niet van elkaar te scheiden.’ – Nelson Mandela
Rechtvaardigheid en moraal zijn trefwoorden in de levensfilosofie van Jan Terlouw, en het woord medemenselijkheid hoort in het rijtje. Jan heeft met volle overtuiging zijn handtekening gezet onder de petitie voor het moeten opnemen van vijfhonderd weeskinderen uit een Grieks vluchtelingenkamp.
Of is mogen opnemen beter verwoord?
‘Het is welbekend dat Griekenland tal van vluchtelingen herbergt, waaronder 2500 alleenstaande kinderen. Het land heeft hulp gevraagd om hen een toekomst te geven. Er zijn al twaalf Europese landen, leden van de Europese Unie die hebben gezegd: dat is goed, wij nemen ons deel. Nederland niet (kleine pauze) voorlopig. Nederland zegt dat het wel financieel wil helpen, maar dat men die kinderen dan maar daar moet opvangen. “Maar dat kunnen we niet,” zegt Griekenland, “daar hebben we simpelweg de infrastructuur niet voor.” Op grond van tal van internationale verdragen is de houding van Nederland niet juist, denk ik. Nederland wil een structurele oplossing en pas als alle landen van Europa meedoen, doen wij dat ook.
Als we steeds incidentele oplossingen nastreven, worden de structurele oplossingen tegengehouden, is de redenering. Dat zal theoretisch wel kloppen, maar de praktijk is weerbarstiger. In de praktijk zitten we ermee dat veel problemen, zoals ook bijvoorbeeld het klimaatprobleem, het coronaprobleem, de kapitaalverschillen, internationaal zijn geworden. Zo ook het vluchtelingenprobleem. We moeten dus van nationale naar internationale oplossingen. Je zou dat kunnen doen via een blauwdruk, waarin je werkt naar de ideale oplossing en pas als die blauwdruk helemaal klaar is, ga je handelen. Dat is de opstelling van Nederland. Alsof je een bouwtekening maakt van een gebouw en zegt “Pas als het schuurtje ook helemaal klaar is, gaan we het gebouw in gebruik nemen”. Maar zo werkt de politiek niet, dat kunnen we nog helemaal niet aan. We moeten stap voor stap werken, anders blijven de oplossingen een wenkend perspectief. Ik vrees ook dat de houding van Nederland ingegeven wordt door de opkomst van het populisme. De populistische partijen willen die kinderen niet opnemen. Met de verkiezingen op komst zijn er partijen in Nederland die erg bang zijn dat het populisme gaat winnen ten koste van hen. Met zo’n visie kom je niet ver, want het populisme is gebaseerd op angst en angst leidt tot kortzichtigheid en stilstand. Je hebt op de lange duur meer aan moed, zelfs als deze grenst aan overmoed, dan aan angst. Dus hoop ik dat het kabinet zijn besluit zal heroverwegen, en anders heb ik nog vertrouwen in het parlement, de controleur van de regering. Parlement, jullie kunnen ook zeggen wat je ervan vindt!’
Heeft het ook niet te maken met verworvenheden en de angst die te verliezen?
‘Ik ben ervan overtuigd dat diversiteit gewoonlijk inspirerend is. Ons land is er in het verleden wel bij gevaren. Maar we gaan onzorgvuldig om met het verdedigen van onze verworvenheden. We hadden duidelijker tegen iedereen die wil worden binnengelaten, moeten zeggen: Je komt hier veiligheid zoeken, of vrijheid, of economisch gewin. Besef dat al de mooie dingen die Nederland heeft, te danken zijn aan een systeem dat gedurende eeuwen is ontstaan en dat we onze rechtsstaat noemen, met grondwet en wetten waarin de randvoorwaarden van ons handelen zijn vastgelegd. We zullen die zorgvuldig bewaken. Want alleen door het handhaven van die randvoorwaarden hebben we vrijheid en veiligheid en economisch gewin. Binnen onze randvoorwaarden past bijvoorbeeld geen eerwraak, geen vrouwenbesnijdenis, geen opruiing op grond van een religieuze overtuiging. Aanvaard dat, ook als je een andere religieuze opvatting hebt, en we heten je welkom. Je zult als gelijke worden behandeld en gerespecteerd. Aanvaard je het niet, dan ben je niet welkom.’
Mensenrechten zijn grondrechten in een democratie.
‘Maar leren we dat onze kinderen op school? Onderwijzen we ze de fundamentele beginselen van de rechtsstaat, van democratische principes, van mensenrechten? Natuurlijk, die dingen komen aan de orde in de geschiedenisles, bij maatschappijleer, bij staatsinrichting en economie. Maar er is veel voor te zeggen om enkele van dat soort vakken te vervangen door het vak recht. Les nummer één: de betekenis van de grondwet. Wet en recht lijken afstandelijke onderwerpen, alleen goed voor juristen. Zo is het niet.
Dagelijks praten mensen over wet en recht. “Hoe kan de rechter dat nu doen”, zeggen we. “Waarom wordt dat niet bestraft”, roepen we. “Waarom mag ik die brutale aap niet een schop onder z’n achterwerk geven”, denken we. Mensenrechten zouden basisprincipes moeten zijn waar niet meer over gediscussieerd hoeft te worden. Die staan vast. Als het gaat om welvaart, om kortetermijnbelangen, om investment, dan is de besluitvaardigheid enorm. Hoe anders is dat als het gaat over het bestaansrecht van mensen, over onderwijs, gezondheidszorg, schoon drinkwater, voedsel voor iedereen. Voor mensenrechten moeten helaas nog altijd fakkeloptochten worden gehouden.’
Hoe kijk je aan tegen ontwikkelingshulp?
‘Ik weet er te weinig vanaf om er een uitspraak over te doen. Ik begrijp alleen helemaal niets van de vluchtelingenkampen. Mensen zitten daar uitzichtloos vast. Al jaren. Waarom gaan er geen ondernemers naartoe om daar met die mensen bedrijfjes op te zetten. Dit past uitstekend in mijn rijtje met absurditeiten. Een andere is dat wij wapens produceren en leveren aan landen die dat niet zelf kunnen. Die brengen we daar naartoe, vervolgens schieten ze elkaar ermee overhoop en sturen wij het Rode Kruis of Artsen zonder Grenzen om ze weer op te lappen.’
Dit artikel is onderdeel van het boek ‘Mensen, het is lastig maar het kan…’ van Marjolein Westerterp. Klik hier voor meer informatie.