Dit artikel is verschenen in iFilosofie #62. Klik hier voor de volledige editie.
Sinds mijn geboorte ben ik, net als elk ander mens, op zoek naar mezelf. Het leven is een grote ontrafeling van wie je eigenlijk bent. In den beginne zijn we allemaal vreemden. Niet alleen ten opzichte van elkaar maar ook voor onszelf. Wie ben ik? Wie was ik? Wie wil ik zijn? Allemaal belangrijke vragen in het ontrafelingsproces.
Tekst: Eline Fennis
Tijdens de zoektocht naar jezelf word je geholpen door je omgeving. Vrienden, familie en gebeurtenissen maken je wie je bent. In den beginne is alles vreemd, maar door te groeien en te ontwikkelen leer je de dingen kennen. Langzaam maar zeker valt alles op zijn plek. Niet doordat je alles al weet, wel doordat je fouten maakt en in nieuwe situaties komt. Elke gebeurtenis heeft een reden. Voltaire zei: “Toeval bestaat niet. We noemen zo een gevolg van een oorzaak die we niet zien.”. In den beginne voelt alles als toeval; alsof er geen reden achter zit. Als je bent gegroeid, je hebt ontwikkeld en jezelf en je omgeving stukje bij beetje hebt leren kennen, krijgt toeval opeens een reden: het ontvreemdingsproces.
Intimiteit en vreemdheid
“Intimiteit is een moeilijk proces”, een wijze uitspraak van Virginia Woolf. Het is wel een vrij noodzakelijk proces. Zonder intimiteit zijn we nergens. Intimiteit heeft voor iedereen een andere betekenis. Mijn betekenis is de ervaring van verbondenheid in de breedst mogelijke zin. Oftewel op emotioneel, spiritueel en lichamelijk vlak met elk mogelijk ding. Daarmee bedoel ik niet alleen mensen, dieren of natuur, maar ook gebeurtenissen. Je kan je verbonden voelen met een gebeurtenis die een ander meegemaakt heeft en jezelf identificeren met een cartoon-karakter. We hebben de mogelijkheid tot intimiteit nodig om connecties te maken met dingen. Intimiteit is noodzakelijk in het ontrafelingsproces van jezelf en de wereld om je heen.
Vreemdheid en vreemden zijn even goed noodzakelijk als intimiteit. De exacte definitie van vreemden in het algemeen is iets of iemand onbekends. Ik denk dat iets vreemds ook iets is wat je nog niet kent of waar je het bestaan nog niet vanaf weet. Iets waarmee je nog nooit eerder kennis hebt gemaakt. Intimiteit en vreemdheid zijn nauw verbonden met elkaar. In hoeverre is iets nog vreemd als je er intiem mee bent geweest?
Kan je intiem zijn met een vreemde?
En wat als jij zelf die vreemde bent? Doordat je je steeds door ontwikkelt en verandert door de jaren heen, wordt het zoeken naar jezelf steeds lastiger. Dat komt door nieuwe ontwikkelingen en gebeurtenissen, doordat je groeit. Deze moeilijkheid wordt versterkt door het feit dat je van begin af aan jezelf niet in een keer door hebt. Je hebt jezelf nog niet gevonden voordat je je weer door ontwikkelt. Sommige mensen hebben zichzelf na heel wat jaren nog steeds niet gevonden of zijn niet eens een klein beetje in de buurt van de start van de zoektocht naar zichzelf. Je kan dus zeggen dat je altijd een vreemde bent voor jezelf. Ook als je denkt dat je weet wie en hoe je bent, voor zover je dat kan weten. Ik geloof dat er altijd aspecten van jezelf vreemd zullen zijn.
Voor anderen ben je overigens ook een vreemde. Als je in een vriendschaps-, familie- of liefdesrelatie bent, zijn die anderen naast een zoektocht naar zichzelf ook bezig met een zoektocht naar jou. Om zo’n relatie aan te gaan, en dus het ontvreemdingsproces te bevorderen, moet je eerst intiem zijn geweest.
Je kan onmogelijk niet intiem zijn met het vreemde
Andere mensen zijn noodzakelijk in je leven. Zonder hen ben je maar alleen en kom je nergens. Wij mensen zijn politieke dieren die opzoek zijn naar onder andere intimiteit. We hebben mensen om ons heen nodig: buren, vrienden, familie, collega’s, etc. Om een stempel te kunnen plakken op een relatie met een ander moet je eerst overstappen van vreemden naar bekenden. De eerste stap daarvoor is het leggen van een verbinding. Met andere woorden; om geen vreemden meer te zijn is intimiteit nodig. De vraag is dan: kun je een leven leiden zonder intimiteit en die verbinding nooit voelen? Voor het antwoord op die vraag gebruik ik graag de woorden van Jeff Bridges: “Intimiteit lijkt een van de hoogte punten van het leven, hetzij dat je jezelf beter leert kennen, je partner, of de wereld en maatschappij waar je in leeft”. Ook al zou je in het extreemste geval bijvoorbeeld alleen op een vlakte wonen, je zult altijd intiem zijn met het vreemde. Je zult een ritme creëren, langzaamaan uitvinden dat er verschillende planten zijn welke daarvan je kunt eten, en je afvragen waarom het ‘s nachts donker is en overdag licht. Je zult je hoe dan ook met je omgeving verbinden emotioneel, spiritueel en fysiek. In feite word je altijd gedwongen intiem te zijn met een vreemde of een vreemde omgeving.
Waar ligt de grens tussen vreemd en intiem?
Wanneer is iemand helemaal ontdekt? Zijn we niet altijd nog vreemd van elkaar? We hebben al vastgesteld dat het doel van het leven jezelf ontdekken is . Als je al je hele leven bezig bent jezelf te ontdekken, hoe kan je dan ook nog ooit een ander ontrafelen? Er zal toch altijd iets onontdekt blijven? In zekere zin is niets zeker. In zekere zin ben je je hele leven bezig zekerheid te creëren in een berg van vreemdheid en onzekerheid. Stapje voor stapje ontvreemd je je omgeving. Maar dat zal nooit volledig gebeuren. Net zoals je nooit alle kennis kunt vergaren, kan nooit alles bekend zijn. Altijd zullen er vreemde dingen zijn. Dat wordt versterkt doordat er steeds weer nieuwe obstakels ontstaan, zoals bijvoorbeeld corona en klimaatverandering. De grens tussen vreemd en bekend is niet iets vastomlijnds; sommige dingen zijn wel volledig bekend, andere niet.
“Ik ben oneindig vreemd voor mezelf-“,zo begon ik de zoektocht naar het schrijven van dit essay. Ik kwam tot de conclusie dat eigenlijk alles vreemd is, en dat je automatisch intiem bent met het vreemde om het te ontvreemden. Daar heb je eigenlijk helemaal geen keus in. Het is iets wat in de mens zit en naar buiten komt in de steeds veranderende omgeving van de mensheid. Intimiteit en vreemdheid zijn verwikkeld met elkaar, de een bestaat niet zonder de ander. Daarom is de enige uitweg in het ontvreemdingsproces die zo moeilijke intimiteit.