Tekst: Zoë Spaaij
Boze boeren, boze bouwers en boze burgers in het algemeen. Tegenwoordig wordt het land overspoeld met stakingen. Het lijkt wel alsof het Malieveld dagelijks wordt platgelopen (of gereden in het geval van de boeren). Naast de stakingen voor sociale groepen zijn er ook stakingen voor het behoud van de aarde. Want naast de boeren, de bouwers, de verplegers en de onderwijzers zijn er ook groeperingen zoals Extinction Rebellion die in opstand komen tegen de klimaatcrisis.
Wij leven dus in opstandige tijden en het wordt tijd dat ook de filosofen van zich laten horen. Tenslotte kunnen filosofen als geen ander een probleem van meerdere kanten bekijken en erover reflecteren. Deze eigenschap lijkt in een gepolariseerde samenleving, waarin ieder zijn eigen mening via internet de wereld in kan spuien, hard nodig.
Daarom gaat de filosofische blog ‘Bij nader inzien’ na een lange zomerpauze haar licht opnieuw schijnen over actuele zaken. De blog ‘Bij nader inzien’ is opgericht met als doel de debatten in de samenleving te verbeteren door kritische vragen te stellen en concepten te analyseren aan de hand van academische filosofie. De blog wil dus academische filosofie toegankelijk maken. Hoewel de blog al meerdere jaren bestaat, is er een doorstart aangekondigd. Maar hoe maak je zo’n doorstart?
Tijdens de avond van de doorstart zijn een aantal publieksfilosofen uitgenodigd, zoals Marli Huijers, Bastiaan Rijpkema en Yolande Jansen. De moderatie is in handen van Lianne Tijhaar en Eveline Groot. Het lijkt daardoor eerst een onderonsje te zijn van bekende filosofen, totdat iemand uit het publiek een vraag stelt: ’Wat is nou de bijdrage van de filosofie? Ik ben hier gekomen om de filosofische kant te horen van het verhaal wat ik al dagelijks in de media hoor, maar vervolgens worden hier krantenkoppen besproken. Wat is nou de filosofische toevoeging?’ Deze vraag wekt ongemak op in de zaal, maar laat pijnlijk duidelijk zien wat er mist in ons maatschappelijk debat: de publieksfilosofische insteek. Want hoe kan filosofie voor toevoeging zorgen als filosofen alleen krantenkoppen analyseren?
Er ontstaat enig rumoer in de zaal. De vraag is niet helemaal wat men verwacht. Totdat Bastiaan Rijpkema het woord grijpt en uitlegt dat precies dit de waarde van publieksfilosofie is. Academische filosofen zijn vaak bezig met abstracte concepten als vrijheid of verantwoordelijkheid. Maar publieksfilosofie brengt deze concepten in de praktijk en analyseert hoe deze concepten functioneren in hedendaagse debatten. Want als wij over vrijheid om te demonstreren spreken, wat bedoelen wij eigenlijk met vrijheid? Of een revolutie, wat is dat eigenlijk?
Het gesprek eerder op de avond laat al zien wat filosofie toevoegt. In krantenkoppen of in de publieke media worden protesten als boze boeren en Extinction Rebellion niet aan elkaar gelinkt; tijdens deze avond doen de filosofen dat echter wel. Want beide bewegingen, hoe verschillend zij ook zijn, komen in opstand tegen de overheid. Tegelijkertijd brengen de filosofen er ook enige nuance in aan. De boeren ervaren namelijk een existentiële onzekerheid, de klimaatactivisten strijden voor een hoger doel. Hannah Arendt maakte een onderscheid tussen een revolutie tegen armoede die vaak gewelddadig verloopt, zoals de Franse Revolutie, en de revolutie voor een hoger doel, die vaak vreedzaam verloopt. Dit onderscheid helpt ons om het maatschappelijke debat beter te begrijpen; het verduidelijkt de concepten die wij handhaven. En daarmee is duidelijk dat filosofie wel degelijk iets toevoegt aan ons maatschappelijk debat.
De vraag laat echter ook zien dat filosofie nu veelal in de duisternis opereert en nog te weinig aanwezig is in ons maatschappelijk debat. Zeker de academische filosofie verschuilt zich veelal achter haar veilige hoge muren. Daarbinnen kan zij concepten analyseren en theorieën met elkaar vergelijken, zonder dat zij deze hoeft toe te passen op onze maatschappij. Dit is een veilige manier, omdat zij zo kan uitgaan van haar eigen zekerheden. Zodra de filosofie de maatschappij betreedt moet zij deze veiligheden achter zich laten. Want sommige concepten blijken niet te werken binnen de praktijk of moeten zelf veranderen. Maar precies daarin zit ook de charme van publieksfilosofie. Het is een constante wisselwerking tussen de academische wereld en concepten aan de ene kant, en de maatschappelijke veranderingen aan de andere kant.
Boze boeren en boze bouwers zullen niets aan filosofie of de blog ‘Bij nader inzien’ hebben. Zij zitten niet te wachten op een dialoog of een debat. Maar iedereen die een mening wil vormen over het hedendaagse burgerverzet doet er goed aan om publieksfilosofie te lezen, zoals deze artikelen van de blog. Je wordt even uit je eigen bubbel getrokken of leert verschillende perspectieven en concepten kennen. En de filosofie is ook gebaat bij de burger. Want publieksfilosofie gaat verder dan het analyseren van concepten in de ivoren toren van de academie. Zij bevindt zich midden in de maatschappij en kan zo ook deelnemen aan urgente discussies.