Dit artikel is verschenen in iFilosofie #66. Klik hier voor de volledige editie.
Het lijkt wel T.S. Eliot-jaar. In de voorzomer verscheen het tweede deel van de biografie van Robert Crawford, Eliot After The Waste Land, dat samen met het eerste deel, Young Eliot (2016), nu al geldt als de standaardbiografie van de grote filosofische dichter. Andere appetijtelijke boeken staan dit najaar op stapel. Toevallig is alle heisa rondom Eliot niet: precies honderd jaar geleden verscheen zijn baanbrekende gedicht The Waste Land.
Tekst: Florian Jacobs
De filosofische dichter
Eliot studeerde filosofie aan Harvard, de Sorbonne en de Universiteit van Oxford; hij gold als een briljant student. Evenwel koos Eliot niet voor een leven als academisch filosoof. Zijn proefschrift (over de Britse filosoof F.H. Bradley) zou wel zijn meest omvangrijke werk blijven. Crawford is de eerste biograaf die toegang kreeg tot alle brieven van Eliot, en het resultaat van zijn speurwerk is even omvangrijk als smulwaardig, even eerlijk als volledig. Crawford geeft je heel Eliots leven mee, in alle warboel waarin dat gestalte kreeg. Alcoholmisbruik, een immens intellect en taalgevoel, liefdesproblemen en -vreugde, oorlogshommeles, uitgeven in het hart van Londen, welhaast tussendoor de diepste poëzie: Eliot After The Waste Land leest – mede dankzij de vlotte schrijfstijl van Crawford, zelf ook een gevierd dichter – als een klassieke roman. En het meesterlijke boek is nog een koopje ook: leve de vrije val van het pond.
Meer prestaties
Er staan Eliot-liefhebbers dit jaar zelfs nog twee vermoedelijk onmisbare boeken te wachten: eentje van Lyndall Gordon over de 1131 brieven van Eliot aan Emily Hale, die pas in 2020 werden onthuld door de bibliotheek van de Universiteit van Princeton, en een volledige ontstaansgeschiedenis van The Waste Land, geschreven door Matthew Hollis. Een mooi overzichtsartikel over alle recente publicaties omtrent T.S. Eliot in het Engels stond even geleden in The New Yorker.
Daarenboven vierde Ralph Fiennes de afgelopen jaren succes in de Engelse theaters met zijn voordracht van Four Quartets; zijn optreden verscheen dit jaar als film. In Nederland wist een andere grote vertolker een mijlpaal te bereiken: met zijn vertaling van Four Quartets, Vier kwartetten, heeft vertaler Paul Claes alle bekendste gedichten van Eliot vertaald naar heerlijk ritmisch Nederlands. Een prestatie van formaat.
Nederlandse nuance
Een andere Nederlandse toevoeging aan de omvangrijke Eliot-bibliotheek werd geleverd door Rob Hartmans, die bekendstaat als goed geïnformeerde en prettig schrijvende journalist. Van hem verscheen T.S. Eliot. De vele gezichten van een conservatieve modernist. In dit boek schetst Hartmans in acht hoofdstukken Eliots leven en werk. Dat doet hij weliswaar niet meeslepend uitvoerig als Crawford of knap becommentariërend als Claes, maar Hartmans heeft dan ook niet de pretentie om een inleidende biografie of een ‘zoveelste interpretatie van Eliots poëzie’ te presenteren. Hij meandert langs enkele bekende of beruchte feitjes over Eliot – zoals diens stijfheid, conservatisme, vermeende vrouwenhaat en antisemitisme – en wil zowel een extreem positief als een extreem negatief beeld van Eliot nuanceren. Dat lukt Hartmans heel aardig (spoiler: ‘Eliot was dus eigenlijk een heel gewoon mens, en daarnaast een geniale dichter’) en tussen de nuanceringen door krijg je heus enige biografie, inleiding, interpretatie en talloze weetjes mee.
Zo lezen we onder meer dat Eliot ‘ter ontspanning bij voorkeur detectives las, naast die van zijn broer vooral de verhalen die Georges Simenon schreef over de Parijse rechercheur Maigret’. Dat Eliot beïnvloed was door menig filosoof en klassieke dichter, wordt zijn lezer al snel duidelijk. Maar dat hij zich graag vermeide met moderne detectives, werpt een heel nieuw licht op zijn werk. Misschien kunnen we wel een vergelijking maken tussen het afgemeten proza van Simenon en dat van Eliot. Voer voor nader onderzoek! Hartmans stelt zich weliswaar bescheiden op, maar heeft stiekem wel alles van en over Eliot gelezen. Eruditie is moeilijk te verbergen.
Leve Eliot!
Al met al staat ‘de paus van Russell Square’ nog altijd in het middelpunt van de literaire belangstelling. Dat is volkomen terecht: je onderdompelen in de machtige taal van Eliot is een van de overweldigendste literaire ervaringen. Wie de hele mens Eliot wil leren kennen, leest Crawford. Wie de dichter Eliot wil leren kennen, pakt Claes erbij. Wie een fijn boek in het Nederlands zoekt om af te tasten of Eliot aanspreekt, leest Hartmans.
Robert Crawford, Eliot After The Waste Land. Londen: Jonathan Cape, 2022.
T.S. Eliot, Vier kwartetten. Vertaald door Paul Claes, Amsterdam: Koppernik, 2022.