Op 24 juni 2019, op een dag die zo warm aanvoelde als vorige week, was Groningen even de hoofdstad van vrouwen in de filosofie. Tijdens de Conference by Women in Philosophy kwamen filosofen uit onder meer Nederland, België, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk bijeen om hun onderzoek met de wereld te delen.
De conferentiedag toonde de veelzijdigheid van filosofische discussies in de universitaire wereld, een plek waar vrouwen nog altijd tot de minderheid behoren. Women in Philosophy strijdt dan ook voor een balans tussen de geslachten. Door een plaats te creëren waar wijsgerige vrouwen elkaar kunnen ontmoeten, ideeën uit kunnen wisselen en daardoor zichzelf kunnen bevorderen in hun vak, verheffen ze de stem van diverse filosofie. Filosofie is niet stoffig, derderangs of enkel bestemd voor één geslacht. De filosofen die deelnamen aan deze conferentie maken dat met verve waar.
De filosofen kwamen in actie in onderwerpen als politieke filosofie en wetenschapsfilosofie, van seksualiteit en dichtkunst tot kwantummechanica. In deze overvloed aan keuze ging mijn aandacht ditmaal in het bijzonder uit naar de onderwerpen gaslighting (Emma Jaura, Universiteit van Nottingham) en sekspositiviteit (Anna Mense, Universiteit van Gießen). Aan deze filosofen besteed ik hier graag de nodige extra aandacht.
Gaslighting
In een zinderende zaal had Emma Jaura het woord over politieke gaslighting, een term waarvoor een Nederlands alternatief helaas ontbreekt. Gaslighting is een term die stamt uit 1938, toen Patrick Hamilton de uitdrukking smeedde voor zijn toneelstuk Gaslight. Wanneer iemand gegaslight wordt, worden ze met opzet aangezet om over alles te gaan twijfelen, opdat ze zichzelf niet meer kunnen vertrouwen. Volgens onderzoekers als Jaura speelt dit niet alleen een-op-een, maar ook maatschappelijk. Het wordt ingezet om de mensenmassa te manipuleren en mensen met een afwijkende mening als ongeloofwaardig te bestempelen.
Wat dit gedachtegoed zo belangrijk maakt, is dat het in het tijdperk Trump niet weg te denken is. Toen Trump werd ingehuldigd gingen de beelden van een leeg plein de wereld over. Dat plein was een stuk minder leeg volgens de Trump campagne, die de beelden omdoopten tot alternatieve feiten. De onschuldige burger zou het slachtoffer zijn van eenzijdige media. Zelfs wanneer Trump op band beweringen had gemaakt, wist hij zijn volgers te overtuigen van het tegenovergestelde. Verwarring alom! Vooral omdat onze technologie de wereld zelfs voor factcheckers moeilijk maakt.
De kracht van de conferentie kwam tijdens Jaura’s presentatie heel duidelijk naar voren: het geeft de kans om in discussie te gaan. Tijdens de vragenronde was haar publiek kritisch maar respectvol. Het publiek stelde ter discussie of Jaura’s radicalere voorbeelden wel daadwerkelijk gaslighting betrof. Wanneer men het concept gaslighting verbreedt naar een gemeenschap liever dan de enkele individu, bestaat de kans dat men de belevingswereld van het slachtoffer generaliseert. Jaura kon dankzij deze feedback haar eigen onderzoek kritisch beoordelen. Zoals een goede filosofische sessie betaamt verlieten we de zaal met meer vragen dan antwoorden, wat Jaura’s onderzoek alleen maar goed zal doen.
Sekspositiviteit
Anna Mense van de Universiteit van Gießen begon haar presentatie met een opmerkelijke anekdote die nog wel even bleef hangen, gezien ze geheel buiten academisch niveau wat onbehoorlijke woorden liet vallen voor de geslachtsgemeenschap. Dat is ook haar bedoeling: met haar onderzoek probeert ze de grenzen van het taboe rond seks op te zoeken. Ze had tijdens een overnachting bij een Airbnb een openhartig gesprek met andere gasten die in elkanders zicht sliepen. Hoe zit dat met seks? De andere gasten lieten duidelijk weten dat men zich wel één nacht kon onthouden van de geslachtsdaad. ‘Maar is dat de bedoeling?’, dacht Mense. Haar onderzoek gaat hierop in.
Want waar mogen we bijvoorbeeld openlijk spreken over seks en waar ligt de grens tussen een sekspositieve plek en de doofpot? Mense bestudeert plekken die zichzelf profileren als experimentele sekspositieve plekken. Dit houdt in dat in deze plekken men de mogelijkheid gebruikt om fantasieën te openbaren en daarover in discussie te gaan, zonder te psychologiseren. Ook toont Mense aan hoe moeilijk het kan zijn om zo’n plek te creëren: iedereen moet volgens de normen en waarden van de plek handelen, of op z’n minst daarmee bekend te zijn om ongewenst gedrag te kunnen bestraffen.
De hoop is wellicht dat deze plekken een olievlekeffect zullen hebben op de rest van de samenleving. Mense doet in haar dagelijks leven haar best om met een sekspositieve houding de wereld te benaderen, zoals ook tijdens haar bezoek aan een Airbnb. Met haar onderzoek komen ook buitenstaanders meer te weten van deze onderstroom van de maatschappij en probeert ze het gesprek uit te breiden in het algemeen.
De klacht van buitenaf
Een klacht die de organisatie van Women in Philosophy veel hoort is dat de conferentie seksistisch zou zijn. Door alleen vrouwen toe te laten tot de sprekersgroep zouden ze zich vuil maken aan het probleem dat ze op willen lossen: het gebrek aan gelijkheid in de faculteiten Wijsbegeerte. Sommigen zien het uitsluiten van mannen aan een conferentie als een averechts statement of wellicht een wraaktactiek.
Het doel om segregatie te bevorderen is er absoluut niet. Het doel is om een vrouwelijke stem te verheffen in een groot discours dat traditioneel in de handen van mannen ligt. Door vrouwen op te roepen als sprekers komen we dichterbij een balans. Omdat de traditionele verhoudingen in het voordeel van mannen is, betekent dit dat we onmogelijk kunnen spreken van een gebrek aan vertegenwoordiging van mannen (en het gedachtegoed van mannen) in de filosofie. We kunnen dus niet spreken van een ondervertegenwoordiging van mannen, noch een stigma.
Juist daarom is Women in Philosophy belangrijk. Het is een moment waarop vrouwen samenkomen om hun ondervertegenwoordiging én aan te kaarten én kortstondig niet te hoeven ervaren. Het is een moment om je te verdiepen in de filosofie – wellicht een soort filosofie die je voor het eerst treft. En het is een moment om de discussie aan te gaan met filosofen, ongeacht hoe je je identificeert.
Gert Jan Roskammer is anglist en medewerker bij de ISVW redactie. Hij studeerde Engelse taal & cultuur en Letterkunde aan de Universiteit van Groningen. Hij specialiseert zich in genderstudies en studeerde af op de betrekkingen tussen maatschappij en Engelstalige queer literatuur in de tweede helft van de 20e eeuw.