Start: Morele Reflectie
07-01-2025 om 10:00 tot 08-01-2025 om 16:00
Ethiek op de werkvloer
Grensoverschrijdend gedrag, integriteitsvraagstukken, passend onderwijs, schaarste in de zorg: in alle sectoren van de samenleving spelen morele vraagstukken. De roep om hier in het werkzame leven systematisch op te reflecteren neemt toe. De leergang Morele Reflectie voorziet in deze behoefte, door professionals sensitief te maken voor morele dimensies, en toe te rusten in de beginselen van het gespreksleiderschap voor moreel beraad. De leergang is bedoeld voor professionals (van post-hbo-niveau) die belangstelling hebben voor morele vraagstukken en die nog relatief nieuw zijn in het veld van de ethiek en de filosofie.
Je leert aan morele reflectie te doen vanuit dialogische principes, waarmee je morele kennis opdoet in een gezamenlijk onderzoeksproces. Het uitgangspunt is dat de ethiek niet zozeer abstract is, maar alledaags en praktisch: de ethiek toont zich als een integraal onderdeel van het dagelijks handelen. Daarnaast krijg je een introductie in de belangrijkste westerse filosofische en daaruit afgeleide ethische stromingen. Hoewel het zwaartepunt ligt bij het ontwikkelen van de praktische vaardigheden voor gespreksleiderschap, is er ook ruimte voor theoretische verdieping om het morele denken ingebed te zien. Je krijgt les van Margreet Stolper, Frouk Weidema en gastdocenten. Na een succesvolle voltooiing ontvang je een certificaat morele reflectie, inclusief een startbekwaamheidscertificaat als basis-gespreksleider moreel beraad dilemmamethode.
Morele reflectie via de dialogische vorm
Morele reflectie komt in vele vormen en varianten. Deze leergang benadert ‘ethiek bedrijven’ als radicaal concreet, en richt zich op systematische, ethische reflectie die steeds verbonden is met ervaringen uit de dagelijkse praktijk. Waarden die we belangrijk achten komen voortdurend tot uitdrukking in onze houding en ons handelen. Daar waar deze uitdrukking onder druk komt te staan, ontstaan morele vragen of twijfel. Morele reflectie is erop gericht die morele kwesties en vragen onder ogen te zien, en om ze vervolgens in groepsverband openhartig te bespreken en gestructureerd, gedisciplineerd en dialogisch te onderzoeken.
Deze dialogische vorm van morele reflectie draagt bij aan het verhelderen, begrijpen en onderzoeken van elkaars posities en standpunten. Vanuit die inspanning draagt morele oordeelsvorming, zo weten we inmiddels o.a. op basis van wetenschappelijk onderzoek, bij aan teamvorming, het versoepelen van samenwerking, het ontwikkelen, invoeren en toetsen van beleid en het komen tot een zorgvuldig gewogen besluit. Zowel op de inhoud van de morele kwestie, als op de proceskant van het gesprek daarover, wordt op deze manier stevig geoogst tijdens zo’n moreel beraad.
Vervolgens is het van belang om die morele reflectie weer te integreren en in te bedden in het dagelijks handelen, van de werkvloer tot de directie, en alles wat daar tussenin zit. Naast het ontwikkelen van kennis en expertise van vormen van morele reflectie, leer je ook hoe je die (vormen van) morele reflectie kunt organiseren en consequent doorvoeren door de gehele organisatie waarin je werkt.
Doelgroep
Wanneer je in je werk te maken hebt met netelige morele kwesties, is deze leergang zeker passend. Wanneer het je taak is om gesprekken over deze morele vraagstukken tussen verschillende belanghebbenden in goede banen te leiden geldt dat in het bijzonder. Te denken valt dan aan geestelijk verzorgers, artsen, hulpverleners, bestuurders, leidinggevenden, beleidsmakers, kwaliteitsfunctionarissen, praktijkbegeleiders en mensen uit het onderwijs.
Als deelnemer word je verondersteld nieuw te zijn binnen het domein van de filosofie en de ethiek, of dat er sprake is van weinig voorkennis. Deelnemers hebben affiniteit met morele reflectie en zin om volop met morele reflectie in hun praktijken aan de slag te gaan. Ze hebben op eigen initiatief tenminste eenmaal deelgenomen aan een moreel beraad, voordat ze in kunnen stappen. Tot slot vindt een kort online een-op-eenvoorgesprek plaats waarin we over en weer bekijken of deze leergang passend is.
Leerdoelen
Bij aanvang van de leergang formuleer je je eigen leerwensen; het ontdekken van je eigenheid in stijl staat hierbij centraal. De persoonlijke leerwensen geven richting aan je leerproces, en zijn samen met de afrondingscriteria leidend: Onder je eigen verantwoordelijkheid worden leerwensen regelmatig geijkt en waar nodig bijgesteld.
Na afloop van de leergang ben je zodanig moreel sensitief dat je morele casuïstiek in de praktijk kunt herkennen. Je bent in staat bij laag- en middelcomplexe morele vraagstukken de dilemmamethode toe te passen. Je kunt dialoog onderscheiden van discussie en beschikt over de vaardigheden en de kennis om een discussie om te buigen naar een dialoog en andersom. Daarnaast ken je de belangrijkste stromingen in de ethiek zodat je de redenatie van de participanten binnen een morele reflectiesessie (of in elk ander overleg) kan doorzien. Tot slot ben je in staat om ingangen voor implementatie van moreel beraad in de eigen organisatie te herkennen en om het moreel beraad te evalueren. Overkoepelend zie, ontwikkel en waardeer je gaandeweg meer en meer je eigen stijl in het faciliteren van moreel beraad, terwijl je gelijktijdig met discipline trouw blijft aan de methodische structuur ervan.
Naast de algemene doelen draait deze leergang om vaardigheden als hanteren van gespreksregels; opschorten van eigen en andermans oordelen om ze te onderzoeken; welwillend luisteren vanuit een houding van nieuwsgierigheid; scherpzinnig observeren; deelnemers stoutmoedig in een onderzoekshouding zetten én houden, en discussies terugleiden naar onderzoek; leiden en instandhouden van het dialogische onderzoek; herkennen van een geschikte en minder geschikte casus voor moreel beraad; verbinden van de casus met een onderzoeksvraag die de kwestie treft; faciliteren van de oordeelsvorming; onderzoeken van de standpunten en het hanteren van een geëigende afronding.
Programma
Het programma bestaat uit een combinatie van theorie en praktijk met een sterke nadruk op praktische vaardigheidstraining. Aan de hand van oefeningen leer je de mores van de verschillende (gespreks)methoden. Per 2-daagse bijeenkomst werken we in totaal 5 dagdelen met elkaar: de ochtend en middag van dag 1 & 2 krijg je les, in de avond van dag 1 verwerk je de stof die op dag 1 is aangereikt met je groepsgenoten. Tussentijds oefen je je gespreksleiderschap in je eigen (werk-)context door oefenberaden uit te voeren (3 in totaal), waarover je vervolgens een reflectieformulier invult. Deze moreel beraden worden bovendien geobserveerd door een medecursist.
Bijeenkomst 1 – Kennismaking met elkaar en met morele reflectie
Dinsdag 07 januari 2025 10h00 – 17h00, avond studieopdracht
Woensdag 08 januari 2025 09h30 – 16h00
Bijeenkomst 2 – Filosofische stromingen en ethiek
Dinsdag 11 februari 2025 10h00 – 17h00, avond studieopdracht
Woensdag 12 februari 2025 09h30 – 16h00
Bijeenkomst 3 – Dialogische vaardigheden en het handhaven van een onderzoekshouding
Dinsdag 08 april 2025 10h00 – 17h00, avond studieopdracht
Woensdag 09 april 2025 09h30 – 16h00
Bijeenkomst 4 – Organisatie, implementatie en evaluatie van moreel beraad
Dinsdag 20 mei 2025 10h00 – 17h00, avond studieopdracht
Woensdag 21 mei 2025 09h30 – 16h00
Bijeenkomst 5 – Resumé en certificering
Dinsdag 17 juni 2025 10h00 – 17h00, avond studieopdracht
Woensdag 18 juni 2025 09h30 – 16h00 (certificering)
Werkvormen
In de bijeenkomsten bieden we een afwisselende combinatie van:
– Ervaren van moreel beraad.
– Theoretische achtergronden. Je maakt kennis met verschillende filosofische en ethische uitgangspunten.
– Oefeningen met dialogische kenmerken, de socratische houding en gespreksleidersbeurten. Je maakt kennis met diverse gespreksmethodes die geschikt zijn voor moreel onderzoek, zoals de morele dilemmamethode en de socratische dialoog.
– Aanleveren van eigen morele casuïstiek.
– Implementatie en evaluatie van vormen van morele reflectie. De theorie wordt steeds verbonden met morele praktijken en met onze ervaringen.
Je leert door te doen; de opgedane ervaringen vormen de bron voor reflectie ten gunste van verdere ontwikkeling. De leergang is voornamelijk een vaardigheidstraining om anderen moreel sensitief te maken en daarin gesprekken te faciliteren. Als groep werken we voortdurend aan en in een lerende omgeving, waarin de onderlinge vertrouwelijkheid de basis is voor het beoefenen van vrijmoedigheid en openhartigheid. Je groep bestaat uit minimaal 6 en maximaal 16 deelnemers.
Lesmateriaal
Om de diepgang – en daarmee de potentie – van het moreel beraad te leren kennen krijg je literatuur vanuit verschillende invalshoeken aangereikt, zodat je zicht krijgt op belangrijke filosofische bronnen waaruit het moreel beraad is opgebouwd. Overkoepelend zijn steeds de algemene processtappen voor moreel beraad: deze komen in ieder blok terug en vormen bovendien de oefening die je doet tussen de verschillende bijeenkomsten in.
Studiebelasting
De leergang omvat in totaal 10 dagen, bestaande uit 5 modules van 2 dagen: dinsdag (3 dagdelen) en woensdag (2 dagdelen) in de periode van januari 2025 – juni 2025. Per module zijn er 14 lesuren + 2 uur reflectie in je eigen groep, waarbij we je zoveel mogelijk verschillende trainers/docenten zullen aanreiken. Dit is helpend in je eigen reflecties ten aanzien van je persoonlijke stijl.
Houd rekening met een voorbereidingstijd van ongeveer 6 uur per blok. Deze uren besteed je aan het lezen van je literatuur en aan het oefenen van je gespreksleidersvaardigheden. Dat houdt in: een minimum van 3 oefenberaden in je eigen (werk-)context en observaties bij medecursisten. Deze oefeningen dienen gespreid over de looptijd van de leergang uitgevoerd te worden om in aanmerking te kunnen komen voor het basiscertificaat gespreksleider moreel beraad. Het strekt tot de aanbeveling om deze oefenberaden in een vroeg stadium te organiseren – liefst maak je zelfs al afspraken vóórdat de leergang van start gaat.
De totale studiebelasting in uren bedraagt 5 X 14 contacturen, 5 X 2 reflectie-uren en 5 X 6 uur zelfstudie / oefentijd + 3 X 3 uur observatietijd = ca. 120 uur. Deze inspanning kan vanzelfsprekend per persoon verschillen, los van de feitelijke contacturen. Om in aanmerking te komen voor het certificaat geldt dat je maximaal één dagdeel mag missen, dat je gespreid over de leergang je oefenberaden inlevert bij de trainers en dat je tijdens de bijeenkomsten gespreksleidersbeurten op je neemt. Daarnaast lever je, ten gunste van de ontwikkeling van je eigen morele sensitiviteit, iedere bijeenkomst een eigen morele kwestie in.
Data
Dinsdag 7 en woensdag 8 januari 2025
Dinsdag 11 en woensdag 12 februari 2025
Dinsdag 8 en woensdag 9 april 2025
Dinsdag 20 en woensdag 21 mei 2025
Dinsdag 17 en woensdag 18 juni 2025
Dinsdag van 10.00 tot 17.00 uur en ‘s avonds een studieopdracht, woensdag van 9.30 tot 16.00 uur.
Deelname
De deelnamekosten zijn € 5.131,50 excl. btw (inclusief 5x overnachting in een comfortkamer met ontbijt, 5x diner met wijn, 10x lunch en koffie/thee) (incl. btw € 5.306,50). Ook kun je boeken zonder overnachtingen: in dat geval betaal je € 4.600,06 excl. btw (incl. btw € 4.723,50).
Je kunt je binnenkort aanmelden.
Docenten
Margreet Stolper is universitair docent en senior trainer op het gebied van ethiek(ondersteuning) en moreel beraad in het bijzonder. Ze is directeur van Xendens, het expertisecentrum voor Dialoog en Samenleving verbonden aan Amsterdam UMC, afdeling Ethiek, Recht en Humaniora. Zowel als gespreksleider als in de rol van senior trainer is Margreet zeer ervaren. In haar onderzoekswerk richt zij zich op het ontwikkelen en evalueren van (internationale) trainings- en leertrajecten voor morele reflectie, en op het meten van impact van dialoog en moreel beraad, als vormen van morele reflectie. Daarnaast vervult ze bestuursfunctie in het European Clinical Ethics Network (ECEN) en is ze lid van de Raad van Commissarissen van een zorgorganisatie.
Froukje Weidema is senior gespreksleider, senior trainer en supervisor in moreel beraad. Vanuit haar bedrijf School voor Dialoog Nederland traint ze deelnemers in luister-, vraag- en spreekvaardigheden. In 2024 verscheen haar boek Luisterboek – een boek dat je de oren opent. Daarnaast werkt ze aan Amsterdam UMC – waar ze in 2014 promoveerde op onderzoek naar de implementatie van moreel beraad – en geeft ze door heel Nederland trainingen tot gespreksleider. Ze is mede-oprichter van het landelijk Netwerk EthiekOndersteuning Nederland (NEON), waar ze sinds 2023 voorzitter is.