Interculturele filosofie voor schoolleiders

“Inzicht krijgt men alleen door ontdekken en herontdekken: door rusteloos, ongeduldig, voortdurend en van hoop vervuld onderzoek, waarmee mensen in de wereld, mét de wereld en met elkaar bezig zijn.” – Paulo Freire in Pedagogie van de onderdrukten

Schep ruimte in je leiderschapspraktijk

De druk die scholieren in het voortgezet onderwijs ervaren, is de laatste twintig jaar aanzienlijk gestegen. Hoe kunnen we onderwijs bieden waarin studenten op een gezonde manier opgeleid worden om zich te verhouden tot de complexiteit van onze huidige maatschappij? Het moderne westerse denken heeft sterk bijgedragen aan individuele vrijheid en persoonlijke ontwikkeling. Het heeft ook bijgedragen aan een competitieve maatschappij, waarin het individu zelf verantwoordelijk is voor diens leven. In een tijd waarin we met zoveel verschillende culturen samenleven, kunnen filosofieën uit andere culturen onze denkkaders verruimen. Interculturele filosofie maakt je gevoelig voor de historische patronen die nu nog in ons denken doorwerken. Dat kan ruimte scheppen in je eigen leiderschapspraktijk. Met Renate Schepen, Jacob Koolstra en gastsprekers.

Wat is het doel van onderwijs? Wat geldt als kennis? Hoe willen we dat onze kinderen en jongeren zich ontwikkelen?  Antwoorden op deze filosofische vragen zijn bepalend voor hoe we ons onderwijs inrichten. Daarbij is de verlichtingsfilosofie, zoals die van Immanuel Kant, erg invloedrijk geweest. Deze filosofie heeft het mondige, rationele en autonome individu als ideaal. De vraag rijst of dit ideaal nog iedereen passend is, in een maatschappij die cultureel steeds diverser wordt.

Als we een kleine stap buiten deze verlichtingstraditie zetten, zien we dat er ook heel andere manieren zijn om naar onderwijs te kijken, die misschien wel net zo legitiem zijn en waar we veel van kunnen leren. Neem de filosofie van complementair denken, in ons land bekend geworden door het werk van Sophie Oluwole. Deze filosofie stelt niet het autonomie individu centraal, maar juist de onderlinge verbondenheid en de waardering van verschil. Als je die filosofie serieus neemt, wat betekent dat dan voor hoe je het onderwijs op je school inricht?

Bekijk ook de crash course Interculturele filosofie voor schoolleiders. Daarin nemen we het verlichtingsideaal van de mens als mondig, rationeel en autonoom individu onder de loep, en hoe dit doorwerkt in je eigen schoolbeleid. Je leert op welke manier jouw school er anders uit zou zien wanneer onderlinge verbondenheid meer centraal staat, aan de hand van de ubuntufilosofie. 

Voor wie?

Schoolleiders die in een multiculturele context bewegen, kritisch willen reflecteren op hun eigen onderwijspraktijk en willen werken aan een praktijk die beter aansluit bij de context van de studenten/leerlingen.

Wat leer je?

Na afloop van de opleiding heb je:
– Kennis van onderwijsfilosofie vanuit een intercultureel perspectief.
– Kritisch begrip van actuele maatschappelijke vraagstukken in het onderwijs.
– Kennis van interculturele filosofie en belangrijke filosofische stromingen in Afrika, Latijns-Amerika en China.
– Kennis van westerse filosofie op het gebied van zingeving, persoonlijke ontwikkeling en onderwijs.
– Kennis van verschillende vormen van kennisonrechtvaardigheid en vermogen om effectieve strategieën te ontwikkelen om deze te herstellen.
– Vermogen om langs de breuklijnen van verschillende filosofische tradities te denken.
– Vermogen om dialoog-gestuurd te werken vanuit een intercultureel perspectief.
– Bewustzijn van de invloed van de context op het onderwijsproces en in staat deze positief te beïnvloeden.
– Zelfreflectie en kritische reflectie op de eigen praktijk.
– Vermogen om brede, academisch-filosofische kennis te integreren in de eigen praktijk.
– Bewustzijn van impact van artificial intelligence en andere moderne technologieën op de onderwijspraktijk.

Programma

Bijeenkomst 1: Leren in dialoog

Thema’s: kennisrechtvaardigheid en omgaan met verschillen
12-13 januari 2026
Hoe kunnen we ruimte scheppen voor verschillen? We onderzoeken de grondslagen van de Westerse filosofie als dialogische discipline (Plato, Socrates) en de klassieke school als vrijplaats waar kennis en tijd ‘vrij wordt gemaakt’ (Masschelein). Vervolgens spreken we over (en oefenen met) dialoogvaardigheden. Op de tweede dag bespreken we het omgaan met verschillen aan de hand van het werk van de Nigeriaanse filosoof Sophie Oluwole. Kennisrechtvaardigheid aan de hand van het werk van Mogobe Ramose (Zuid-Afrika) Miranda Fricker (UK) en Walter Mignolo (Argentinië).

Bijeenkomst 2: Leren in gemeenschap

Thema’s: individu-gemeenschap en vrijheid
9-10 maart 2026
Het onderwijsdenken in Nederland is in hoge mate gericht op persoonlijke vorming. De Duitse Bildungstraditie, die het afgelopen decennium een hoofdrol speelt in het onderwijsdebat, is hier een voorbeeld van. We onderzoeken de rol van het individu in ons onderwijs en zetten dat af tegen de niet-westerse perspectieven van Mogobe Ramose (Zuid-Afrika) over Ubuntu (wij zijn, daarom ben ik). Centraal staat de vraag: hoe kunnen studenten zich thuis voelen op school? Met gastdocenten Seandy Achthoven, die in haar kunstwerken thema’s als ontheemd zijn en koloniale geschiedenis behandelt, en Joris Verheijen, die dit jaar promoveerde op een historische beschouwing van Bildung aan de EUR.

Bijeenkomst 3: Leren in context

Thema’s: natuur, weerstand, sfeer en lichaam als context, sensibiliseren & kritiek
11-12 mei 2026
De filosoof Kant stelde dat het onderwijs gekenmerkt wordt door een paradox: hoe kunnen we kinderen leren vrij te zijn door ze te disciplineren? We onderzoeken manieren om het onderwijs meer te laten zijn dan een vorm van disciplinering door te kijken naar werk van Michel Foucault, Paulo Freire (Brazilië), het contextfilosofisch denken van Enrique Dussel (Argentinië). Middels Shared Walks word je je bewust van verschillende contexten. In Quecha-onderwijs leer je gemeenschappelijk en maakt de rest van de natuur daar ook onderdeel van uit. Als student kom je niet alleen om iets te halen uit het onderwijs, maar ook om vanuit je eigen achtergrond en kennis bij te dragen aan de kennis van de groep. Hoe je een veilige ruimte kunt creëren voor studenten om zelf bij te dragen en ruimte kunt scheppen voor creativiteit, leer je door bewustzijn van Japanse Ba (gedeelde context).

Bijeenkomst 4: Leren met talen van de toekomst

Thema’s: technologie, dataficering
22-23 juni 2026
Wat is de impact van artificial intelligence en social media op de leeromgeving? Hoe zorgen we voor een omgeving waarin dit bijdraagt aan kennisvergroting, vernieuwing en een grotere flexibiliteit van geest in plaats van vernauwing en herhaling van algoritmes uit het verleden. Zo kunnen de principes van ondermijnen en overmijnen van filosoof Graham Harman ons inzicht geven in de verhouding tussen data en leerling.

Bijeenkomst 5: Leren en onderwijzen met plezier

Thema’s: leerproces, taoïsme, confucianisme
14-15 september 2026
Hoe kunnen we ervoor zorgen dat studenten weer plezier ervaren als ze in hun leeromgeving zijn. Dat een gezonde nieuwsgierigheid wordt aangewakkerd die bijdraagt aan een gezamenlijk leerproces? En hoe kunnen we er voor zorgen dat onderwijzend personeel plezier blijft houden in het lesgeven. Met speciale aandacht voor (mee)bewegen. Gastdocent Saskia van der Werff (filosofische vaardigheden) en Taoïsme vs. Confucianisme.

Terugkomdag: De ideale school in de praktijk

23 november 2026

Werkvormen

De opleiding bestaat uit uiteenlopende werkvormen die zowel aansluiten bij het academisch karakter van de opleiding als bij de beroepspraktijk van de school.

Werkvormen:
– Hoorcollege
– Groepsgesprek aan de hand van een tekst
– ’s Avonds een film of documentaire
– Gastcolleges
– Shared Walks

Opdrachten:
– Lees- en voorbereidingswerk (voor iedere sessie)
– Presentatie waarin theorie en praktijk worden gekoppeld (één keer per deelnemer in de cursus)
– Slotverklaring “de ideale school” (individuele opdracht)

Studiebelasting en lesmateriaal

De opleiding bestaat uit 78,5 uur contacturen en 125 uur zelfstudie. In totaal is er 203,5 uur studiebelasting.

Data

Bijeenkomsten beginnen op maandagochtend om 10.30 uur en eindigen op dinsdagmiddag om 17.00 uur.

12-13 januari 2026
9-10 maart 2026
11-12 mei 2026
22-23 juni 2026
14-15 september 2026
23 november 2026: Terugkomdag (maandag van 10.30 tot 17.00 uur)

Arrangementen

Deelname aan de opleiding bedraagt € 8.257,- (incl. btw) inclusief programma, lesmateriaal, certificaat, 5 x diner, 10 x lunch, koffie, thee en overnachtingen in een comfortkamer met ontbijt. Het is ook mogelijk om deze cursus zonder hotelkamer te bestellen; in dit geval is de prijs € 7.614,50 (incl. btw).

Docenten

Renate Schepen

Renate Schepen is intercultureel filosoof. Zij heeft zich verdiept in filosofieën uit verschillende werelddelen en hoe deze zich tot elkaar verhouden. Ze is gepromoveerd op het thema ‘interculturele filosofie en kennisrechtvaardigheid’ en organiseert dialogen en masterclasses gericht op het samenbrengen van mensen vanuit een diversiteit (sociale achtergrond, leeftijd, cultuur, discipline etc.) Daarnaast ontwikkelt ze nieuwe contextgevoelige lesvormen.

Jacob Koolstra

Jacob Koolstra is onderwijsfilosoof en docent. Hij richt zich op de vraag hoe we (abstracte) filosofie bruikbaar kunnen maken voor het onderwijs. In dit kader ontwikkelde hij als één van de eersten in Nederland een vak over praktische filosofie in het vmbo-onderwijs. Hij promoveert aan de Erasmus Universiteit op weerstand bij mbo-studenten en doceert burgerschap aan het ROC van Amsterdam.

Seandy Achthoven

Seandy Achthoven is multidisciplinair kunstenaar in schilderen, poëzie, fotografie, video en performance. Haar werk roept vragen op over medemenselijkheid en laat je voelen hoe speciaal het is om mens te mogen zijn. Seandy schijnt licht op mensen die te weinig zichtbaar zijn en waarvoor het podium vaak ontbreekt om hun stem duidelijk te laten klinken. Zij daagt toeschouwers uit tot het maken van nieuwe wereld- en mensbeelden in een dialoog waarin de ene mens zich verhoudt tot de ander en waarbij de kleur van de ogen net zo weinig betekent als de kleur van de huid. Haar werk was te zien in meerdere exposities.

Saskia van der Werff

Saskia van der Werff is filosoof. In haar praktijk begeleidt ze het filosoferen met creatieve werkvormen, spel en kunst. Haar onderzoek belicht filosofische vaardigheden vanuit een intercultureel perspectief. Zo werkt ze al tientallen jaren met de Chinese filosofie uit de I Tjing. Daarnaast was ze mederedacteur van het boek 'Publieke bezinning; Socratische dialogen over maatschappelijke vraagstukken', vertaalde en bewerkte het Engelstalige boek van Sophie Oluwole 'Socrates en Orunmila; Wat we van Afrikaanse filosofie kunnen leren' en schreef twee studieboeken over Filosofische vaardigheden. Meer informatie over Saskia is te vinden op saskiavanderwerff.nl

Joris Verheijen

Joris Verheijen studeerde geschiedenis en filosofie in Leiden en Amsterdam en promoveerde cum laude op de actualiteit van het Duitse Bildungsdenken. Hij doceert filosofie op een Amsterdams gymnasium en aan de Hogeschool voor Toegepaste Filosofie in Utrecht.