Entartete Kunst – Entartete Musik

Hoe verhouden we ons tegenover nazi-tentoonstellingen?

Natuurlijk kun je om allerlei redenen bezwaar hebben tegen bepaalde vormen van kunst. In de filosofie is Plato een klassieker: hij protesteert in zijn Politeia tegen de activiteiten van dichters en schilders, omdat hun producten niet meer zijn dan nabootsingen van de dingen. En daarmee staan ze nog verder van de echte werkelijkheid – die van de Ideeën – dan die dingen zelf. Maar als we kunstvormen ‘ontaard’ noemen, dan denken we meteen aan de politieke context waarin die term is gebruikt.

De tentoonstelling Entartete Kunst, die de nazi’s in 1937 in München organiseerden, was pure politieke propaganda. Hetzelfde gold voor de tentoonstelling Entartete Musik, die een jaar later volgde in Düsseldorf. We gaan in op deze tentoonstellingen, en ook op de kunstenaars van wie het werk door het slijk werd gehaald. Hoe is onze kijk op kunst erdoor beïnvloed? Is het barbaars, zoals Adorno stelde, om na Auschwitz nog te dichten, of moeten we dat juist doen? Hoe krijgt Auschwitz daar een plaats in? Naast de door de nazi’s uitgesloten kunstenaars zijn er ook kunstenaars geweest die tijdens de oorlog hebben doorgewerkt. Sommigen hebben zelfs van het naziregime geprofiteerd. Hoe is er na 1945 met hén omgegaan?

In andere contexten wordt kunst om andere redenen veroordeeld. We beschouwen het orgel als het kerkelijke instrument bij uitstek, maar na de reformatie verbood de Synode van Dordrecht het gebruik van dat instrument in de kerk. In de islam wordt fel gereageerd op afbeeldingen van de profeet, en in 2001 bliezen de Taliban in Afghanistan twee eeuwenoude, grote Boeddhabeelden op. En vinden wijzelf, anno 2025, dat in kunst alles mag, of horen daar toch bepaalde restricties bij? En hoe staan we dan tegenover de restricties zoals die sinds kort in de VS aan kunst en wetenschap worden opgelegd?

Met Josée Claassen en Albert van der Schoot, en gastdocenten Hans Fidom, Leo Samama, Gerard van der Leeuw en Michiel Leezenberg. Onderdeel van de cursus is ook een live uitvoering door het Duo Dufonte van muziek van verboden componisten.

Studiebelasting en lesmateriaal

Deze cursus bestaat uit 27 contacturen en (optioneel) enkele uren zelfstudie. Bij de cursus wordt een reader op de eerste dag ter beschikking gesteld. De teksten uit deze reader komen vooraf ook op onze Digitale Leeromgeving beschikbaar voor deelnemers aan deze cursus. Het is niet verplicht om deze teksten vooraf te hebben gelezen, maar het verdient wel aanbeveling om alvast een blik te werpen. Je zult dan meer uit de cursus kunnen halen.

Wat leer je?

In deze summerschool leer je hoe de nazi’s hun politieke agenda propageerden door bepaalde vormen van kunst te verketteren. Je maakt kennis met eerdere veroordelingen van kunst op basis van filosofische theorieën, zoals die van Plato, Tolstoj en Adorno. En je leert nadenken over vragen zoals: Moet in de kunst wat elders niet mag?

Data

Maandag 14 t/m vrijdag 18 juli 2025

Aanvang maandag om 10.30 uur, einde vrijdag om 12.30 uur met een afsluitende lunch.

Arrangementen

Arrangement 1: € 917,70 (inclusief 4 x diner met wijn, 5 x lunch en koffie/thee).

Arrangement 2: € 1145,50  (arrangement 1 + standaardkamer en ontbijt). vol

Arrangement 3: € 1.185,50 (arrangement 1 + pluskamer en ontbijt). vol

Arrangement 4: € 1.215,50 (arrangement 1 + comfortkamer en ontbijt).

Wil je korting? Schaf dan de Gold Card aan of kijk of je in aanmerking komt voor ambassadeurskorting.

Docenten

Josée Claassen

Josée Claassen is kunsthistorica, gespecialiseerd in het geven van lezingen over beeldende kunst in combinatie met (klassieke) muziek. Haar lezingen bestrijken een breed scala aan kunst- en cultuurhistorische onderwerpen, zie www.imagomusica.nl. Zij is werkzaam voor HOVO, voor musea en voor allerlei groepen geïnteresseerden. Meestal klinkt de muziek die zij gebruikt uit een geluidsinstallatie, maar soms werkt zij ook samen met musici, zoals met leden van het Rotterdams Philharmonisch Orkest.

Albert van der Schoot

Albert van der Schoot is musicoloog en filosoof, doceerde esthetica, cultuurfilosofie en muziekfilosofie aan de Universiteiten van Amsterdam en Antwerpen. Aan de hogeschool voor de kunsten ArtEZ was hij lector ‘kunst en reflectie’. Samen met Erik Heijerman publiceerde hij Welke taal spreekt de muziek? (Damon, 2005) en Muziek zit tussen je oren (Damon, 2023), en samen met Frank Rebel Basisboek Esthetica (ISVW, 2017). In 2008 redigeerde hij met Gert J. Peelen Kunst als morele vrijplaats (ArtEZ Press), en deze zomer verschijnt van hem Dissonanten in het Concertgebouw (Noordboek, 2025).

Hans Fidom

Hans Fidom studeerde muziekwetenschap aan de Universiteit van Amsterdam, Orgelkunde aan de Vrije Universiteit Amsterdam en Kunst en Kunstbeleid aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij is hoogleraar Orgelkunde aan de VU en leider van het Research Program van het Orgelpark in Amsterdam. Centraal in zijn werk staat het hyperorgel, dat door de combinatie van historische klankconcepten en digitale technologie nieuwe manieren van musiceren en luisteren teweeg brengt.

Leo Samama

Leo Samama studeerde muziekwetenschappen en compositie. Hij doceerde muziek- en cultuurgeschiedenis aan diverse conservatoria, en muziek van de 20ste eeuw aan de Universiteit van Utrecht. Hij was hoofd artistieke zaken van het Residentie Orkest en directeur van het Nederlands Kamerkoor, en is medeoprichter van de Nederlandse Strijkkwartet Academie en van TENSO, het Europese Netwerk voor professionele kamerkoren. Hij heeft enkele standaardwerken geschreven, onder meer over Nederlandse muziek en over Alphons Diepenbrock.

Gerard van der Leeuw

Gerard van der Leeuw is musicoloog, publicist en hoofdredacteur van het muziektijdschrift De Rode Leeuw. Na een langdurige carrière aan een conservatorium en de (opgeheven) Staatsexamens Muziek geeft hij nu cursussen en lezingen door heel Nederland, o.a. voor Hovo en het Residentie Orkest

Michiel Leezenberg

Michiel Leezenberg is verbonden aan de Universiteit van Amsterdam. Eerder publiceerde hij onder meer Islamitische filosofie. Een geschiedenis (bekroond met de Socrates-wisselbeker 2002) en, met Robbert Woltering, De Koran voor beginners.