De kunst van het verstaan

Een ethiek van gelijkheid en verschil

Gehoord en gezien worden is een van de grootste wensen in deze tijd. Zo zeer zelfs dat het in veel gevallen lijkt op een eis. Een eis om te kunnen zijn wie we zijn, op een manier die we zelf kiezen en waaraan de omgeving zich zelfs heeft aan te passen. Er lijkt een strijd gaande op het recht op onderscheid en verscheidenheid. Een luide roep om verstaan te worden. Maar tegelijkertijd schemert er een verlangen door naar verbinding, naar saamhorigheid en erbij horen. Een verlangen naar het opheffen van verschillen en het voorkomen van polarisatie. Wat maakt dat onszelf verstaanbaar maken én de ander verstaan zo moeilijk is? Wat drijft ons als familie, vriendengroep of samenleving uiteen en wat verbindt ons?

De filosofieweek De kunst van het verstaan gaat aan de hand van hedendaagse filosofen als Charles Taylor, Francis Fukuyama en Kwame Anthony Appiah in op deze vragen. Waarbij de ervaringen in ons persoonlijke leven direct hun weerslag hebben op het politieke leven in de samenleving. Met Corrie Haverkort.

Programma

Dag 1: De aard van onze drijfveren
Als we om ons heen kijken lijkt het of we vooral onze eigen belangen nastreven. En dat ieder politiek besluit gericht is op rationele afwegingen en economische vooruitgang. Maar als we – in navolging van Socrates – de aard van ons karakter nader bestuderen zien we iets wat de moderne economie niet onderkent. Naast het verlangen naar méér en de wijze van redeneren hoe we dat zo snel en goed mogelijk bereiken is er in de aard van ons karakter tegelijkertijd iets dat onafhankelijk functioneert van onze begeertes, iets dat onze begeertes overstijgt. Fukuyama beschrijft dit naar aanleiding van de Politeia van Plato als volgt: “Het verlangen en de rede zijn bestanddelen van de menselijke psyche (de ziel), maar een derde onderdeel, de thymos, fungeert volledig onafhankelijk van de andere twee. Thymos is de zetel van waardeoordelen.” Op deze eerste dag gaan we in op de betekenis van dit deel van onze psyche waar het gaat over zingeving, betekenis en waardigheid. Aspecten van menszijn die ons denken en handelen veel meer lijken aan te sturen dan economisch gewin, en waarin we onderling veel meer op elkaar lijken dan we denken.

Dag 2: Gelijk respect: een schijnbare tegenstelling
Willen we erkend worden in ons verlangen naar waardigheid en betekenis dan vraagt dit in onze samenleving een houding van ‘gelijk respect’. Aan de ene kant vraagt het principe van gelijk respect dat we mensen behandelen op een manier die geen rekening houdt met de verschillen. Het wezenlijke inzicht dat mensen respect verdienen legt immers de nadruk op het gelijke in allen. Maar aan de andere kant moeten we steeds het bijzondere erkennen, meer nog, zelfs koesteren. Juist in het erkennen van de verschillen, in het erkennen van het bijzondere, kunnen we ‘gelijk’ respect betrachten. Taylor stelt dat er vanuit het idee van ‘gelijk’ respect een schijnbare tegenspraak kan ontstaan. Iedere universele erkenning ziet het individuele over het hoofd. Juist in een dergelijke situatie voelen mensen zich miskend.  Op deze dag gaan we in op bovenstaande tegenstelling en onderzoeken we het probleem van verstaanbaarheid als het gaat om drie facetten van erkenning: kunnen, willen en gunnen. Persoonlijke ervaringen worden ingebracht om maatschappelijke vragen m.b.t. het betrachten van gelijk respect beter te doorgronden.

Dag 3: Identiteit: een kwestie van aannames en overtuigingen?
Het verlangen naar erkenning heeft alles te maken met identiteit en het zelfbeeld dat we hebben. Bij een gebrek aan erkenning hebben we het idee dat we geen bestaansrecht hebben; dat we er niet kunnen zijn. Maar hoe belangrijk is ons identiteitsdenken eigenlijk? Werkt een te sterke gehechtheid aan identiteit juist niet polariserend? Deze vraag wordt gesteld door de filosoof Kwame Anthony Appiah. Op dag drie bestuderen we zijn werk en verdiepen we zijn vragen door middel van reflectie op ons eigen zelfbeeld. Appiah geeft aan dat veel van ons hedendaagse denken over identiteit gevormd wordt door onze persoonlijke achtergrond. Zo worden we gevormd door onze familie en de verhalen die bij onze familie horen. Daarnaast leven we in een gemeenschap die eveneens een begrip vormt van wie wij zijn. Vervolgens breidt ons zelfbeeld zich uit in allerlei richtingen, en ontwikkelen we allerlei aannames en overtuigingen. Ook vinden we dat we behoren tot een bepaalde nationaliteit, gender, geloof, klasse, kleur en cultuur, van waaruit het steeds moeilijker wordt elkaar te verstaan. “Identiteit is iets wat je licht moet dragen,” is het antwoord van Appiah op de hedendaagse polariserende samenleving.

Dag 4: Tweedeling in de samenleving: een appèl op ons inlevingsvermogen
In het verlangen gezien en gehoord te worden kunnen mensen polariseren en zelfs radicaliseren. Bijvoorbeeld via groepsdenken gebaseerd op in- en uitsluiting, of het zoeken naar aansluiting bij radicale godsdiensten kan een antwoord zijn op een identiteitsvraag. Zowel nationalisme als aansluiting bij radicale gelovigen kunnen gezien worden als identiteitspolitiek, naast andere aspecten die een tweedeling in de samenleving veroorzaken, zoals arm of rijk, hoog- of laagopgeleid, links of rechts stemmen. Deze filosofieweek gaat over luisteren naar elkaars ideeën, inleven in elkaars gedachten en het waarborgen van de waardigheid van ieder mens. Het spel Nomizo zal deze dag, naast de inzichten van de filosoof Fukuyama, een belangrijke bijdrage leveren aan ons inlevingsvermogen. Het motto van dit spel is een uitspraak van Aristoteles: “Een ontwikkelde geest onderscheidt zich door het vermogen na te denken over een standpunt waarmee zij of hij het niet eens is.”

Dag 5: Positieve betrokkenheid, genegenheid en loyaliteit
Echte vragen waar we ons als mens door aangesproken voelen gaan niet over werk en wetenschap, niet om aanzien en promoties. Het gaat in ons leven om belangrijke levensmomenten waar sprake is van liefde en vriendschap, van ziekte en eindigheid. Op die momenten komt de vraag naar de zin van ons leven op. Wanneer je je onzeker voelt, wanneer iets niet loopt zoals je wilt, wanneer je je schaamt of wanneer je heel erg veel om een ander geeft. Dan vragen we ons af: wie ben ik, wat doe ik, hoe handel ik juist, hoe verwerkelijk ik mezelf en wat is de plaats van de ander daarin? Op deze laatste dag van de filosofieweek reflecteren we op de inhoud van de voorafgaande dagen en onderzoeken we waar en wanneer de kunst van het verstaan in relatie tot erkenning en identiteit een rol heeft gespeeld of speelt. Ook kijken we naar de betekenis van erkenning in het samenleven met anderen in onze maatschappij. Dit kan zijn op de werkvloer, op straat, in de buurt of in ons land.

Werkvormen

De filosofieweek bestaat uit colleges, het lezen van oorspronkelijke teksten, uitwisseling en reflectie. Daarnaast zijn er speelse werkvormen die de theorie op verschillende manieren ervaarbaar zullen maken.

Studiebelasting

Deze cursus bestaat uit 27 contacturen en (optioneel) enkele uren zelfstudie. Bij de cursus wordt een reader op de eerste dag ter beschikking gesteld. De teksten uit deze reader komen vooraf ook op onze Digitale Leeromgeving beschikbaar voor deelnemers aan deze cursus. Het is niet verplicht om deze teksten vooraf te hebben gelezen, maar het verdient wel aanbeveling om alvast een blik te werpen. Je zult dan meer uit de cursus kunnen halen.

Leerdoelen

Tijdens onze filosofiecursussen doe je kennis op over filosofen en hun ideeën. Je leert je eigen ideeën en standpunten toetsen, scherpen en verdiepen door met de docent en anderen in gesprek te gaan. Daarnaast oefen je communicatieve vaardigheden zoals: aandachtig luisteren, je eigen gedachten bondig onder woorden brengen, en betekenisvolle vragen stellen.

Data

Woensdag 30 april t/m zondag 4 mei 2025

Aanvang woensdag om 10.30 uur, einde zondag om 12.30 uur met een afsluitende lunch.

Deelname

Arrangement 1: € 917,70 (inclusief 4 x diner met wijn, 5 x lunch en koffie/thee).

Arrangement 2: € 1145,50  (arrangement 1 + standaardkamer en ontbijt).

Arrangement 3: € 1.185,50 (arrangement 1 + pluskamer en ontbijt).

Arrangement 4: € 1.215,50 (arrangement 1 + comfortkamer en ontbijt).

Wil je korting? Schaf dan de Gold Card aan of kijk of je in aanmerking komt voor ambassadeurskorting.

Docenten

Corrie Haverkort

Corrie Haverkort is filosoof, gespecialiseerd in de wijsgerige ethiek. Ook schreef ze meerdere boeken en is ze beeldend kunstenaar. Corrie is een ervaren docent en geeft lezingen door het hele land.