De filosofie van stilte en luisteren

Hoe zwaar weegt de stilte?

Filosofen zijn praters. Ze geven lezingen en debatteren. Maar ook in de filosofie geldt dat spreken zilver is, maar zwijgen goud. Voor denken is stilte vereist. Maar wat is stilte? De afwezigheid van geluid? De ruimte tussen zinnen? Het tegenovergestelde van kabaal? Bestaat echte stilte wel?

Stilte is niet niks. Stilte heeft grote gevolgen voor de gezondheid, voor de natuur en voor de politiek. Is stilte noodzakelijk of juist kwalijk? ‘Je stilte zal je niet beschermen’ schreef filosoof Audre Lorde om zwarte vrouwen op te roepen tot verzet tegen onderdrukking. Maar over politieke stilte zegt filosoof Eva Meijer juist: ‘verwar het niet met afwezigheid’. Volgens haar kan stilte juist een manier van verzet zijn voor hen naar wiens stem we niet willen luisteren.

Terwijl het voor filosofen heel belangrijk is om goed te luisteren. Naar wat er gezegd en vooral niet gezegd wordt. De kunst van het luisteren vergt oefening, en niet slechts een paar goede oren. Het is een filosofische vaardigheid bij uitstek, betoogt Miriam Rasch. Wie goed kan luisteren, kan goed denken.

Wat dat betreft kunnen we wat leren van andere disciplines en tradities. In muziek en dichtkunst wegen stiltes minstens even zwaar als klanken. In oosterse tradities zijn stiltemeditaties onmisbaar onderdeel van het goede leven. In de natuur is stilte van levensbelang voor de communicatie tussen dieren onderling, en ook onze lichamelijke en geestelijke gezondheid heeft baat bij stilte, zo nu en dan.

Maar stilte wordt steeds schaarser. In deze cursus onderzoeken we de waarde en grenzen van stilte aan de hand van lezingen van filosofen en wetenschappers die zich hiermee bezighouden. Maar lezingen doorbreken de stilte die we nu juist willen onderzoeken. Daarom zoeken we tijdens het avondprogramma de stilte op, bijvoorbeeld in het bos en tijdens een stiltemeditatie. Ook oefenen we ons luisterend oor, met hulp van podcasts en muziek.

Anne-Mathije Bogerd modereert. Met bijdragen van Michel Dijkstra, Jan Hendrik Bakker, Marlies De Munck, Miriam Rasch, Dianne Sommers, Martine Prange, Mark Reybrouck, Marthe Kerkwijk, Wendy Tollenaar, Margit Vegter, Virginie Platteau en Naomi Kloosterboer.

Beluister hier de ISVW Podcast over stilte en luisteren met Jan-Hendrik Bakker.

Studiebelasting en lesmateriaal

Deze cursus bestaat uit 31 contacturen en (optioneel) enkele uren zelfstudie. Bij de cursus wordt een reader op de eerste dag ter beschikking gesteld. De teksten uit deze reader komen vooraf ook op onze Digitale Leeromgeving beschikbaar voor deelnemers aan deze cursus. Het is niet verplicht om deze teksten vooraf te hebben gelezen, maar het verdient wel aanbeveling om alvast een blik te werpen. Je zult dan meer uit de cursus kunnen halen.

Wat leer je?

Tijdens deze summerschool leer je over de vele betekenissen van stilte en luisteren, en om die filosofisch te overdenken. Je leert welke ideeën er bestaan over stilte en luisteren, maar ook van kunst, de natuur en oosterse tradities. Tot slot leer je stilte ervaren, bijvoorbeeld in meditatie.

Data

Maandag 26 t/m vrijdag 30 mei 2025

Aanvang maandag om 10.30 uur, einde vrijdag om 12.30 uur met een afsluitende lunch.

Arrangementen

Arrangement 1: € 917,70 (inclusief 4 x diner met wijn, 5 x lunch en koffie/thee).

Arrangement 2: € 1145,50  (arrangement 1 + standaardkamer en ontbijt).

Arrangement 3: € 1.185,50 (arrangement 1 + pluskamer en ontbijt).

Arrangement 4: € 1.215,50 (arrangement 1 + comfortkamer en ontbijt).

Wil je korting? Schaf dan de Gold Card aan of kijk of je in aanmerking komt voor ambassadeurskorting.

Docenten

Anne-Mathije Bogerd

Anne-Mathije Bogerd is filosoof en werkt als actieonderzoeker in het sociale domein. In haar vrije tijd schrijft zij over de filosofie van het alledaagse en probeert ze filosofie zo toegankelijk mogelijk te maken voor een breed publiek.

Michel Dijkstra

Michel Dijkstra is onafhankelijk geleerde op het gebied van oosterse filosofie en westerse mystiek. Hij studeerde filosofie, journalistiek en Sanskriet en promoveerde met een vergelijkend onderzoek over eenheid en veelheid bij Dōgen en Meister Eckhart. Bij ISVW Uitgevers publiceerde hij onder andere Inleiding taoïstische filosofie (red., 2015) en De essentie van Dōgen (2020). Hij schrijft regelmatig artikelen voor Filosofie Magazine en verzorgt verschillende cursussen over oosters denken bij de ISVW en andere instellingen.

Jan Hendrik Bakker

Jan Hendrik Bakker is filosoof, essayist en journalist. Zijn boeken gaan over natuur en cultuur, wonen en literatuur. Daarnaast schrijft hij veel artikelen, geeft hij lezingen en colleges en werkte hij mee aan het overheidsproject over mobiliteit in Nederland ‘Filosofie zet in beweging ‘. Zijn werk werd voor diverse prijzen genomineerd.

Naomi Kloosterboer

Naomi Kloosterboer behaalde een interdisciplinaire bachelor in de exacte en sociale wetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam met een scriptie over de neurofilosofie van de vrije wil. Aan dezelfde universiteit volgde ze een onderzoeksmaster in de filosofie, die ze afrondde met een scriptie over de rationaliteit van emoties. Haar PhD aan de Vrije Universiteit maakt deel uit van het onderzoeksproject Science beyond Scientism.

Marlies De Munck

Marlies De Munck is filosofe en essayiste. Ze doceert muziekfilosofie en kunstfilosofie aan de Universiteit Antwerpen en begeleidt onderzoek in de kunsten aan het Antwerp Research Institute for the Arts. Ze schrijft columns en opiniestukken over maatschappelijke en cultuurfilosofische thema's, onder meer voor De Standaard. Ze is auteur van verschillende essays over muziek en kunst,

Miriam Rasch

Miriam Rasch is essayist en filosoof en verbonden aan de Willem de Kooning Academie. Haar boek Frictie. Ethiek in tijden van dataïsme (De Bezige Bij, 2020), over de moeizame relatie tussen ethiek en technologie, werd bekroond met de Socratesbeker voor het beste Nederlandstalige filosofieboek. Haar laatste boek is Luisteroefeningen. Over aandacht en ontvankelijkheid, over de ethiek van het luisteren in tijden van polarisatie en overprikkeling.

Martine Prange

Martine Prange is sinds 2016 hoogleraar Filosofie van mens, cultuur en samenleving aan Tilburg University. Ze publiceerde hen onder meer over Nietzsche en over vrouwenvoetbal, en schreef De waarheidscrisis.

Mark Reybrouck

Mark Reybrouck is emiritus professor musicologie. Hij doceerde muziekeducatie en muziekpsychologie aan de Universiteit Leuven. Hij houdt zich bezig met het samenbrengen van inzichten uit de vakgebieden psychologie, biologie, semiotiek en muziek.

Wendy Tollenaar

Wendy Tollenaar schrijft over afscheid, verlies en rouw. Ze is trainer, verlies- rouwtherapeut en (uitvaart)begeleider.

Marthe Kerkwijk

Marthe Kerkwijk is filosoof en programmamanager bij de Internationale School voor Wijsbegeerte. Ze studeerde aan de Universiteiten van Amsterdam en Londen, waar ze zich specialiseerde in sociale en politieke filosofie. Ze deed promotieonderzoek naar het werk van Jürgen Habermas. Ze geeft cursussen en lezingen over onder meer Hannah Arendt en Jürgen Habermas aan een breed publiek. Daarnaast schrijft ze voor iFilosofie en Trouw, en verscheen in 2023 een door haar hertaalde en ingeleide collectie essays van de Nederlandse rechtsfilosoof Clara Wichmann: Het recht tot straffen hebben we niet, bij ISVW Uitgevers.

Dianne Sommers

Dianne Sommers is filosoof, acupuncturist, fysiotherapeut en studeerde klassiek Chinees aan het Sinologisch Instituut te Leiden. Ze schreef 'De Chinese Fascinatie Voor De Geest' (2007). Het boek bevat de eerste Nederlandse vertaling van de klassiek Chinese tekst Nei ye.

Margit Vegter

Margit Vegter is afgestudeerd als basisarts en opende in 2017 haar filosofische praktijk Bedrijf de Wijsheid. Ondertussen richt ze zich vanuit haar praktijk volledig op Schoon Luisteren, een vorm van meditatie in gesprekken. Ze geeft zowel individuele begeleiding als lessen in groepen.

Virginie Platteau

Virginie Platteau schrijft als freelance cultuurjournaliste over kunst, poëzie en literatuur. Al jaren is ze gefascineerd door de kracht van stilte, waarover ze in 2022 Hoe luidt de stilte? uitbracht. Als stiltebegeleider en als voedselbospionier wil ze natuurlijke rust, ruimte en stilte herwaarderen.